دهمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت، آبان‌ماه امسال با موضوع «گذار به بانکداری هوشمند» برگزار شد؛ اما نکته قابل‌توجه این همایش، اختصاص پنل‌های تخصصی به موضوع هوش مصنوعی و دیفای (DeFi) بود.
عناوین این مقاله:
به گفته «پیمان قربانی» دبیر دهمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت، پژوهشکده پولی و بانکی در راستای هم‌اندیشی و بهره‌گیری از نقطه نظرات اندیشمندان، محققان و خبرگان نظام بانکی، همایش امسال را به موضوع «گذار به بانکداری هوشمند» اختصاص داد.
توسعه کیف‌پول «پل‌پی»
«مهران محرمیان»، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، در این همایش به رشد فناوری‌های مالی در کشورهای مختلف پرداخت و گفت: «تقریبن تمامی کشورهای جهان در زمینه فناوری‌های مالی در مسیر رشد قرار دارند. یکی از بخش‌هایی که ما در ایران نیز به آن توجه داشته‌ایم بحث رگولاتوری و فناوری‌های مربوط‌به بانکداری مرکزی است. کار رگولاتورها بسیار پیچیده است چون نمی‌توانند تنها به یک بعد توجه کنند و دایره وسیعی از ذی‌نفعان را در بر می‌گیرند.» او ادامه داد: «بانک مرکزی نیز اقداماتی در حوزه هوش مصنوعی در فرآیندهای بانکی انجام داده است اما حالا به‌‌طور ویژه روی اعتبارسنجی متمرکزیم چون در این زمینه پا‌به‌پای دنیا حرکت نکرده‌ایم.» محرمیان توجه‌به نیازهای بانکداری باز، فینتکها و اصلاح نظام کارمزد و توسعه کیف‌پول را بخش دیگری از فعالیت‌های بانک مرکزی عنوان کرد و گفت که بانک مرکزی در حال توسعه کیف‌پول «پل‌پی» است.
استفاده از رمزارزها برای صادرات و واردات
«محمدرضا فرزین» رییس کل بانک مرکزی درباره سیاست بانک مرکزی درباره رمزارزها گفت: «سیاست ما این است که رمزارزها بتوانند به صادرات و واردات کمک کنند اما به پول‌شویی منجر نشوند. تیمی در بانک مرکزی تشکیل شده تا در اصلاح سیاست‌ها به ما کمک کند و تمام سیاست ما، ثبات و آرامش برای بازار است.» فرزین اظهار کرد: «حالا فناوری‌ها و هوش مصنوعی با داده‌ها دقیق‌تر می‌توانند در تصمیم‌گیری و حکمرانی تاثیرگذار باشند و این دانش باید در صنعت بانکداری بیشتر رشد کنند. طبق آمارها ما تا کنون هفت درصد از هوش مصنوعی در صنعت بانکداری استفاده کرده‌ایم و می‌خواهیم این عدد به ۱۵ درصد برسد و طبق گفته رهبر انقلاب باید در به کارگیری از هوش مصنوعی جزو ۱۰ کشور اول باشیم.»
بانک مرکزی بازدارنده و سرکوبگر است
در همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت، چند نشست تخصصی هم برگزار شد. «محسن کریمی»، معاون بین‌الملی بانک مرکزی در نشست «نوآوری در نظام پرداخت» اظهار کرد: «بانک مرکزی به‌دلیل تلاش برای نگهداری نظم موجود، معمولن بازدارنده و سرکوبگر است، به‌همین دلیل برای ایجاد نوآوری در نظام پرداخت، اولین عامل خود بانک مرکزی است.» او درباره نقش اصلی در ایجاد نوآوری گفت: «نقش بانک مرکزی در حوزه نوآوری نظام پرداخت بسیار مهم است. بانک گاهی بازدارنده است و دربرابر تغییرات مقاومت می‌کند، زیرا نگران از بین رفتن نظم موجود است.» کریمی درباره ارتباط رگولاتوری و فناوری توضیح داد: «باید به‌عنوان بانک مرکزی متوجه باشیم فناوری امکانی برای رگولاتوری سریع هم فراهم می‌کند زیرا اگر غیر از این باشد به سرکوب منجر می‌شود.»
همچنین «محمدرضا مانی یکتا»، مدیر نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با اشاره‌به پیچیده بودن نظام‌های پرداخت گفت: «بلاک‌چین، بلوغ امور مالی غیرمتمرکز، فراگیر شدن پلتفرم‌های همتابه‌همتا، حذف واسطه پرداخت، بهبود سرعت پرداخت، سیستم شناسایی و کشف تقلب پیشرفته، افزایش امنیت، پویایی صنعت پرداخت مواردی است که در آینده صنعت پرداخت مشاهده می‌شود.»
تنظیمگری نباید جایگزین محدودیت شود
«رضا باقری اصل»، معاون وزیر ارتباطات فناوری اطلاعات در نشست تخصصی «تنظیمگری و نظارت هوشمند»، با رویکردی انتقادی از عملکرد رگولاتوری بیان کرد: «با توجه‌به تنوع بازیگران زیست‌بوم و در هم‌تنیدگی فعالیت‌هایشان، وظیفه تنظیم‌گر نیز پیچیده‌تر شده و مسوولیت‌هایشان نیز متنوع‌تر می‌شود، اما متاسفانه گویا ما در تنظیمگری نمی‌دانیم چه چیزی را باید تنظیم کنیم.» او توضیح داد: «درست است که باید از داده‌های مشتریان حفاظت کنیم اما تاکید می‌کنم نباید مشاهده و تنظیمگری را جایگزین مشاهده و محدودیت کرد.»
آخرین رویکرد باید ممنوعیت و محدودیت باشد
«حسین اسلامی»، رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران نیز در این نشست اظهار کرد: «وقتی از بانکداری الکترونیکی در حال گذار به بانکداری هوشمند هستیم، باید تنظیمگری را نیز هوشمندانه کنیم. موضوع فناوری و نظارت با هم عجین شده است و باید در ساختار بانک مرکزی نیز شاهد آن باشیم. ما باید بازیگران جدید فناورانه را به رسمیت بشناسیم و تنظیمگری را تعاملی کنیم.» اسلامی با بیان این‌که آخرین رویکرد باید ممنوعیت و محدودیت باشد، گفت: «ما تنظیم‌گر را پلیس فتا نمی‌دانیم و اگر محدودیت بر نگاه رگولاتور غلبه کند، مانع رشد کسب‌وکارها خواهد شد.» او بیان کرد: «خواسته ما از رگولاتوری این است که دغدغه‌های کسب‌وکارها را اعلام کنند تا کسب‌وکارها با راهکارهایشان چالش‌ها را حل کنند.» در مقابل این اظهارات، مهران محرمیان عنوان کرد: «عنوان تنظیمگری مشخص است و نمی‌شود در تنظیمگری رضایت همه ذی‌نفعان را کسب کرد. هرچند ما در این مسیر، نگاه توسعه‌ای داشته‌ایم. اما معتقدم مسیر رو به بهبود است و همه امور با داده‌محوری حل می‌شود و هوشمندسازی در همین راستا ممکن است. اگر در پلتفرمی خلق پول یا حذف ردپای پول وجود داشته باشد، از آن گذر نمی‌کنیم چون پای ۸۰ میلیون هموطن ما در میان است و ما باید محافظ منافع عموم مردم جامعه باشیم.»
استفاد از بلاک‌چین در نسل چهارم بانکداری
در نشست «امنیت در بانکداری هوشمند»، حسین قرایی، مدیرعامل شرکت کاشف مباحثی را درخصوص امنیت، هوش مصنوعی و چالش‌های پیش‌رو در بانکداری هوشمند مطرح کرد. او با شرح بانکداری در گذر زمان، چهار نسل از بانکداری را برشمرد و با اشاره به نسل چهارم بانکداری گفت: «به‌کارگیری هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، بلاک‌چین و تجزیه و تحلیل کلان‌داده، خدمات شخصی‌سازی‌شده داده‌محور از خصوصیات این نسل از بانکداری است.» قرایی با بیان این‌که سناریو‌های امنیت ترکیبی از فناوری‌های مختلف هستند، گفت: «بر این اساس بانکداری هوشمند یک سناریو برآمده از ترکیب مجموعه‌ای از فناوری‌های مختلف است که طی زمان از ترکیبشان بهره می‌برند.» قرایی محور بانکداری نسل چهارم را، در شش دسته برشمرد و گفت: «بانکداری چند‌کاناله، بانکداری ماژولار، بانکداری باز، بانکداری هوشمند، بانکداری شبکه‌های اجتماعی و بانکداری بر بستر بلاک‌چین محورهای بانکداری نسل چهارم هستند.»
ره‌نگاشت فین‌تک بانک مرکزی؛ ارایه چهارچوب به‌جای مجوز
در دومین روز از این همایش، مهران محرمیان به ارایه چهارچوب ره‌نگاشت بانک مرکزی و اقدامات و لایه‌های مختلف آن پرداخت. او درباره لایه اول که با عنوان ساختار معرفی شده، گفت: «این لایه شامل ایجاد نهاد متولی فین‌تک در بانک مرکزی، کارگروه حاکمیت داده‌ها، کارگروه اوپن‌دیتا، تعیین ساختار رصد و پایش رمزدارایی، کارگروه متدهای نوین پرداخت است که هر کدام را تا میانه سال ۱۴۰۴ به سرانجام خواهیم رساند.» او لایه دوم را مقرره‌‌‌گذاری دانست و گفت: «تدوین چهارچوب لندتک، توسعه بانکداری باز، رگ‌تک و سوپ‌تک، فعالیت در زمینه تبادل رمزارها، استفاده از رمزارزها در واردات، تدوین مقررات پرداخت اشیا، چهارچوب فعالیت نئوبانک‌ها، به‌روزرسانی سند احراز هویت، مقررات کیف‌پول الکترونیکی، تنقیح مقررات حوزه نظام پرداخت، بازیینی مقررات متدهای نوین پرداخت، تدوین مقررات سامانه پل‌پی و تنظیمگری پرداخت‌سازی (کارت‌به‌کارت) از اقدامات ما برای اجرای لایه دوم ره‌نگاشت است.» محرمیان درباره لایه سوم یعنی مجوزها عنوان کرد: «تلاش داریم تا می‌توانیم مجوز ندهیم و چهارچوب ارایه دهیم. در عین حال اعتبارسنجی کسب‌وکارها، تصمیم‌گیری درباره کرادفاندینگ، تصمیم‌گیری درباره تامین مالی لندتک‌ها و تعیین تکلیف صرافی رمزارزها در لایه مجوز انجام می‌شود.» او ادامه داد: «مدل جدید اعتبارسنجی، بانکداری باز، سامانه پرداخت حسابی (پل‌پی)، ایجاد ضمانت با رمزارز، عملیاتی کردن ریال دیجیتالی و اجرای دوره‌های مختلف سندباکس از اقدامات ما برای توسعه چهارچوب‌ها در لایه چهارم یا لایه اجرا حوزه فین‌تک است که در ادامه اجرای سه لایه اولیه اتفاق خواهد افتاد.»
تبادل رمزارزها، حوزه‌ای چالشی است
محمدرضا مانی‌یکتا در نشست «فینتکها و بانکداری هوشمند» درباره نگاه تخلف‌انگاری به نوآوری که ازسوی منتقدان بانک مرکزی مطرح می‌شود گفت: «شرایط اقتصادی کشور شکل ویژه‌ای دارد و تنظیمگری باید متناسب با فضای اقتصادی کشور صورت گیرد.» او درباره نحوه تعامل بانک مرکزی با فعالان حوزه رمزارز گفت: «حوزه تبادل رمزارز چالشی است و باید بپذیریم رویکرد رگولاتور در فضای پرداخت، متفاوت با لندتک و رمزارز است. ما در فضای پرداخت بانک مرکزی، حتی در جایی‌که کسب‌وکارها از خط قرمزها عبور کرده‌اند، همراه آن‌ها بوده‌ایم.» مانی‌یکتا با اشاره به این‌که هنوز فضای تعاملی مبتنی‌بر بلوغ شکل نگرفته است، گفت: «به نوآوری، به شکلی نگاه می‌شود که مقررات را بهنوعی کنار بگذارد و آنچه رگولاتور می‌خواهد نباشد. در حالی‌که شرایط داخلی کشور ما از سال ۱۳۹۷ ویژه بوده و توجه ما به‌عنوان رگولاتور به فضای داخلی است. در دنیا اجازه ریسک به رگولاتورها داده می‌شود اما در ایران مدام بر رگولاتور فشار وارد می‌شود که با ریسک صفر تصمیم‌گیری کند و در غیر این‌صورت متهم خواهد بود.»
در حفره دیجیتال زندگی می‌کنیم
«صادق فرامرزی» نایب‌رییس سازمان نظام صنفی رایانه تهران درباره آسیب‌شناسی تعامل کسب‌وکارها و بانک مرکزی گفت: «با این جمله که که درک درستی از رگولاتور توسط فینتکها وجود ندارد، مخالفم. وقتی رگولاتور با حرکت لاک‌پشتی طی مسیر می‌کند فینتکها باید چکار کنند؟ در این وضعیت همیشه حساس کنونی، چاره کسب‌وکارها چیست؟ ما در حفره دیجیتال زندگی می‌کنیم و در این حفره متاسفانه رگولاتور و کسب‌وکارها پشت‌به‌پشت هم حرکت می‌کنند.» او اظهار کرد: «برخی فینتکها در اجرای قانون سهل‌انگاری می‌کنند، ولی درک متقابل بین رگولاتور و کسب‌وکار وجود دارد.»
دیفای برای حذف واسطه نیامده است
یکی از نشست‌های روز دوم همایش بانکداری، به موضوع دیفای اختصاص داشت. «رضا قربانی»، عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران در نشست «دیفای و زیست‌بوم بانکداری» گفت: «یکی از جدی‌ترین فناوری‌هایی که در روند‌های مالی شاهد خواهیم بود، دیفای است. پنج مشکل کلیدی سیستم‌های متمرکز کنترل متمرکز، دسترسی محدود، ناکارآمدی، عدم کارایی و عدم شفافیت است. وقتی به‌سمت دیفای می‌رویم باید بپرسیم کدام مشکل را قرار است حل کنیم.» او تاکید کرد: «پول متمرکز در جهان یک سابقه ۱۲۰ ساله دارد. سیستم‌های متمرکز یک دستاورد بزرگ بشری هستند و نمی‌خواهیم آن‌ها را حذف کنیم، بلکه می‌خواهیم آن‌ها را توسعه دهیم. سیستم‌های بانکی که بر بستر پول متمرکز رشد کرده‌اند به این نتیجه رسیدند چطور می‌توانند در این فضای جدید نقش‌آفرینی کنند و پاسخ در دیفای خلاصه شده است، پروژه‌هایی که قرار است به سیستم‌های متمرکز برای تغییر کمک کند. دیفای پاسخی به مسایلی است که سیستم‌های متمرکز ایجاد کرده‌اند، دیفای برای حذف واسطه نیامده، اما قرار است آن را با کد و اپلیکیشن جایگزین کند.»
دیفای و بانک متناقض هستند
«عباس آشتیانی»، مدیرعامل انجمن بلاک‌چین ایران درباره راهکار‌های دیفای در زمینه دسترسی محدود گفت: «دیفای و سیستم بانکداری بهنوعی متناقض یکدیگر هستند. بانک به‌عنوان یک نهاد متمرکز یک‌سری خدمات در زمینه مالی ارایه می‌دهد، در حالی‌که سیستم غیرمتمرکز یعنی دریافت همین خدمات بدون این‌که نهاد متمرکزی وجود داشته باشد. یکی از مفاهیم، وام هوشمند است. یک استخر نقدینگی وجود دارد و وام‌دهنده و وام‌گیرنده هستند و نیازی به نهاد دیگری مثل بانک وجود ندارد.» او افزود: «سیستم‌های متمرکز ما باید از این موضوع درس بگیرند که به بازار توجه کنند. اولین درس دیفای این است که اقتصاد دستوری نیست و درس دوم این است که شفافیت منابع در تمام بخش‌ها مثل تامین مالی و وام وجود دارد. این درس‌هایی است که سیفای (امور مالی متمرکز) می‌تواند یاد بگیرد و حداکثر شفافیت را در فرآیند تصمیم‌گیری داشته باشد. الگوی دیگر این است که بانک، ادبیات بررسی کردن فینتکها را فراموش کند و دنباله‌رو آن‌ها باشد. توزیع اجزای نهاد‌های متمرکز درس دیگری است که می‌توان از دیفای آموخت. ما در گذشته ۱۲ شرکت پرداخت PSP داشتیم ولی با ایجاد پرداخت‌یاری، بیش از ۱۰۰ پرداخت‌یار فعال شدند، یعنی بیش از ۱۰۰ نوآوری جدید برای کسب‌وکارها ایجاد شد.» آشتیانی با بیان این‌که ما درباره یک کلاس جدید دارایی صحبت می‌کنیم، گفت: «درحالی‌که بخشی از سرمایه‌گذاری جهان به‌سمت کریپتو جذب شده است، بانک مرکزی در تاریخ ۱۰ دی ۹۶ بانک‌ها و موسسات مالی را از ورود به این حوزه منع کرد. این‌که بانک مرکزی دغدغه پول‌شویی دارد درست است، اما در جهان استفاده از کریپتوکارنسی برای جرایم در هر سطحی به پنج درصد فیات‌ها نرسیده است. چون برای مجرم باهوش، رمزارز با شفافیتی که دارد، آخرین گزینه است.»
ریال دیجیتال تا پایان سال توسعه پیدا می‌کند
«حسین یعقوبی» مدیر واحد بلاک‌چین شرکت خدمات انفورماتیک درباره تعریف خدمات مالی غیرمتمرکز گفت: «دیفای را می‌توانیم بانکداری بدون بانک تعریف کنیم. یک کاربر به خدمات بانکی نیاز دارد، نه بانک. اگر یک فین‌تک بتواند این سرویس‌ها را فراهم کند، کاربر دیگر به بانک نیازی نخواهد داشت. انقلاب بلاک‌چین در حوزه مالی این است که لایه اعتماد‌ساز را تغییر می‌دهد و دیگر نیازی به یک نهاد متمرکز نداریم.» او درباره ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) گفت: «ریال دیجیتال انتقال P2P دارد و از قرارداد‌های هوشمند پشتیبانی می‌کند و می‌تواند توسط بانک‌ها برنامه‌ریزی شود. از سال گذشته که توسعه فنی ریال دیجیتال کامل شد، ما وارد فاز آزمایشی شدیم. ریال دیجیتال در بستر بلاک‌چینی برنا به کیف خزانه بانک‌ها منتقل می‌شود و از آن‌جا در اختیار کاربران نهایی قرار می‌گیرد. البته گفتنی است که ریال دیجیتال استیبل‌کوین نیست و فیات است، یعنی بانک مرکزی بخشی از اسکناسی که می‌خواسته چاپ کند را به ریال دیجیتال تبدیل می‌کند و این بهنوعی پول رسمی کشور است.»
موضع بانک مرکزی درباره پول دیجیتال، سکوت بود
«محمد شیریجیان» معاون اقتصادی بانک مرکزی، در نشست «پول دیجیتال بانک مرکزی» درباره آسیب‌شناسی نظام بانکی به حوزه‌های نوآور گفت: «نگاه سنتی به حوزه پول دیجیتال باعث شده ما در این حوزه پیشرفت زیادی نکنیم. تحول دیجیتال بیشتر از آن‌که موضوع فنی باشد، ضرورت تغییر در نهادها و سازوکارها را می‌طلبد. تحول دیجیتال در نظام بانکی ما رسوب نکرده، زیرا ما نگاه تحولی به کسب‌وکارها نداریم.» او درباره وضعیت ریال دیجیتال و نگاه بانک مرکزی گفت: «با وجود پیشرفت فنی، درحوزه ریال دیجیتال، ما پیشرفت زیادی نکرده‌ایم. زمانی مجموعه‌های کریپتوکارنسی بیش از ۲۵۰ همت گردش مالی داشتند و بانک مرکزی رویکرد خود را در این حوزه مشخص نکرده بود؛ زیرا چشم‌های بانک مرکزی در این بخش بسته است و از منظر پول‌شویی نمی‌تواند آن را رصد کند. باید بپذیریم حاکمیت و بانک مرکزی نسبت‌به این حوزه، موضع سکوت و تغافل را پیش گرفته، چراکه موضع مشترکی بین بخش‌های مختلف تصمیم‌گیر حاصل نشده است.»
همچنین «امیرعباس امامی»، فعال حوزه بانکداری الکترونیکی درباره وضعیت ریال دیجیتال و رویکرد بانک مرکزی به بلاک‌چین گفت: «درحال حاضر، تحول جدی از نظر مالی به وجود آمده و این تحول بعد از بحث استیبل‌‌کوین‌ها بود. ریال دیجیتال پاسخی برای مشارکت در این زمینه بوده است. حرکت‌های بانک مرکزی برای کریپتوکارنسی قرار نیست فیات را از بین ببرد، بلکه ما با یک پول برنامه‌ریزی‌شده مواجه هستیم.» او ادامه داد: «ما امیدوار بودیم ریال دیجیتال به نوآوری کمک کند. در ریال دیجیتال باید نگاه توسعه‌ای جایگزین شده و ریال دیجیتال باید به دیگر بلاک‌چین‌ها متصل شود، اگر این اتفاق نیفتد ریال دیجیتال در وضعیت حداقلی باقی خواهد ماند.»
گذار به بانکداری هوشمند
در انتها، پیمان قربانی در بیانیه اختتامیه این همایش اظهار کرد: «حوزه تجربه مشتری، اعتبار سنجی و امنیت پرداخت؛ درس آموخته‌ها و تجارب جهانی در خصوص تحول مدل‌های اعتبارسنجی در کنار عملکرد نظام اعتبارسنجی فعلی در داخل کشور حاکی از ضرورت گذار از مدل‌های سنتی به‌سمت مدل‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی است. بهره‌گیری از مدل‌های هوشمند اعتبارسنجی مشتریان نقش بسزایی در مدیریت ریسک اعتباری در شبکه بانکی ایفا می‌کند.» او درباره حوزه زیست‌بوم امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) و رمزارزها نیز گفت: «نظر به مزایای زیست‌بوم امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) در حوزه کاهش هزینه‌ها، بهبود شفافیت و امنیت و از همه مهم‌تر شمول مالی، توانایی تعامل با زیرساخت‌های مالی غیرمتمرکز (دیفای) ضرورتی انکارناپذیر در آینده صنعت خدمات بانکی محسوب می‌شود.» در نهایت و به‌گفته رییس پژوهشکده پولی و بانکی، با توجه‌به گذار از بانکداری الکترونیک به‌سمت نسل چهارم بانکداری در طول ۱۰ سال برگزاری همایش، عنوان همایش از سال آتی به «بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت» تغییر کرد.
در همین رابطه این مقاله را نیز بخوانید
