۶۵۰۰میلیارد تومان سرمایه‌‌ای که در خطر است
هرچند به گفته مسوولان و آن‌‌هایی که دیدگاه روشن‌تری نسبت‌به فناوری‌های نوین ازجمله بلاکچین و بیتکوین دارند، ارزهای دیجیتال قرار است فرصت‌های جدیدی برای ایران فراهم کنند و به همین دلیل تا کنون و در قالب چند مصوبه، تلاش‌هایی برای سامان‌دهی این حوزه صورت گرفته؛ اما آنچه در عمل اتفاق افتاده، محدودیت برای رمزارزها بوده که موجب شده سرمایه‌گذاری از این حوزه در ایران کوچ کند. نمونه بارز آن صنعت استخراج است که با وجود مصوبه هیئت‌وزیران، سازوکار دقیق و اجرایی برای آن وجود ندارد و فعالان این حوزه را نسبت‌به سرمایه‌گذاری‌ها و آینده استخراج، سرگردان و ناامید کرده است.
عناوین این مقاله:
استخراج رمزارزها در ایران به‌واسطه مصوبه هیئت‌وزیران دولت دوازدهم در مردادماه ۱۳۹۸، با اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز اعلام شد. همان زمان مقرر شد تعرفه برق ماینینگ به‌صورت میانگین قیمت متوسط ریالی برق صادراتی و توسط وزارت نیرو تعیین شود. تعرفه سوخت گاز نیز ۷۰ درصد متوسط ریالی گاز صادراتی تعیین شد؛ و البته فعالیت ماینرها در ساعات و زمان اوج مصرف ممنوع اعلام شد. در مهرماه ۱۳۹۹، هیئت‌وزیران به پیشنهاد مشترک وزارت نیرو و بانک مرکزی، تبصره‌ای به این مصوبه اضافه و تصویب کرد که رمزارزهای استخراج‌شده صرفن برای تامین ارز واردات کشور و براساس مقرراتی که بانک مرکزی تعیین کند، قابل مبادله خواهند بود. پس از آن و در دولت سیزدهم، هیئت‌وزیران در آبان‌ماه ۱۴۰۱ آیین‌نامه جدیدی برای استخراج رمزدارایی‌ها تصویب کرد تا حوزه رمزارزها را سامان دهد؛ هرچند در این آیین‌نامه نیز غیرمجاز بودن استفاده از رمزارزها در مبادلات داخل کشور، سر جایش بود. با وجود این، حالا و به‌دنبال اجرایی نشدن قوانین تصویب‌شده در حوزه استخراج رمرارزها، فعالان حوزه ماینینگ در یک نشست خبری، نسبت‌به فرار ۶۵ هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در این حوزه هشدار دادند و از خطر فرار سرمایه گفتند. به باور فعالان صنعت ماینینگ، آنچه که به عنوان خواسته روشن و مشخص فعالان حوزه صنعت استخراج برای برون‌رفت از شرایط موجود مطرح شد، انجام هرچه سریع‌تر وظایف مشخص‌شده برای وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها در مصوبات گذشته است. درباره مشکلات این روزهای صنعت استخراج در ایران، گفت‌وگویی با دو فعال حوزه رمزارز انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
«امید علوی»، رییس هیئت‌مدیره انجمن بلاکچین، در گفت‌وگو با «رمزدارایی‌ها» درباره مشکلاتی که این روزها صنعت استخراج به آن روبه‌رو شده، گفت: صنعت استخراج چهار سال پیش در ایران مجوز گرفت و ماینرها شروع به فعالیت کردند؛ اما متاسفانه در این چهار سال هیچ سازوکاری برای استفاده از محصول نهایی استخراج برای واردات مشخص نشد؛ بنابراین کسی‌که در این چهار سال رمزارز تولید کرده، فقط توانسته آن را نگهداری کند. این موضوع در ابتدا لذت‌بخش بود، چون قیمت بیتکوین بالا می‌رفت و استخراج‌کننده هم ارز را نگه می‌داشت و مشکلی نداشت که این سازوکار دیرتر مشخص شود؛ اما حالا دیگر این فرآیند خیلی طولانی شده و ناتوانی استفاده ماینرها از محصول نهایی خودشان دردسرساز شده است.
صنعت استخراج در دور باطلی گیر کرده است
رییس هیئت‌مدیره انجمن بلاکچین در پاسخ به این‌که اکنون شرایط استخراج‌کنندگان چگونه است، گفت: از نظر قانونی و در مصوبه هیئت‌دولت آمده که استفاده از رمزارزهای استخراج‌شده تنها برای واردات امکان‌پذیر است؛ در آخرین مصوبه تصویب‌شده در سال ۱۴۰۱ هم تعهد ارزی برای ماینرها ایجاد کردند و سازوکار رفع تعهد را مشخص نکردند. اکنون ماینرها حتی در صورت استخراج رمزارز هم نمی‌توانند آن را مورد استفاده قرار دهند، به همین دلیل است که دیگر در این حوزه سرمایه‌گذاری جدیدی اتفاق نمی‌افتد؛ یک عده هم مدتی استخراج کردند و منتظر بودند که بتوانند با آن واردات انجام دهند، اما به جایی نرسیدند؛ سرمایه‌گذارهای قبلی هم می‌گویند تا کی باید پول برق و نیروی انسانی را پرداخت کنیم و نتوانیم بیت‌‌کوین‌هایمان را بفروشیم یا واردات انجام دهیم. برآورد می‌شود که نزدیک به ۶۵ هزار میلیارد ریال سرمایه کشور در این حوزه درگیر است؛ اما اکنون صنعت استخراج در دور باطلی گیر کرده که دارد از بین می‌رود.
او درباره آمار استخراج رسمی و غیررسمی بیان کرد: ۶۶۵ واحد برای استخراج احداث شدند، نزدیک‌به ۲۰۰ واحد پروانه بهره‌برداری گرفتند و تخمین زده می‌شود که تا امروز بالغ‌بر ۵۰۰ بیتکوین ماین کرده باشند؛ آماری از استخراج غیررسمی نداریم، اما عدد زیادی است؛ چون هرچه ماینرهای قانونی فرآیند استخراج را تعطیل کنند، وارد فرآیند زیرزمینی می‌شود. در حال حاضر بیش‌از ۴۰۰ واحد هنوز پروانه بهره‌برداری نگرفتند؛ در حالی‌که پول زمین، سوله، کابل و دستگاه ماینر دادند و همه این‌ها سرمایه‌های کشور است که دارد نابود می‌شود و باید فکری برای آن کرد.
علوی درباره مشکلات دیگر استخراج از جمله تامین انرژی این صنعت توضیح داد: مشکلات زیادی از نظر تامین انرژی مورد نیاز استخراج وجود دارد. ماینرها آماده هستند که از تابلوی سبز بورس برق بخرند، اما هنوز سازوکارهای آن به‌درستی تعریف نشده است. اگرچه ماینرها مایلند انرژی برق را با قیمت عادلانه بخرند، اما اعداد به‌درستی کارشناسی نمی‌شود. برای مثال وزارت نیرو سال ۱۴۰۱ برق را ۳۰۰۰ تومان مصوب کرده و سال ۱۴۰۲، از این مبلغ ۶۰۰ تومان کم کرد. باید قیمت تمام‌شده برق و یک سود معقول را محاسبه و بر مبنای آن تعرفه استخراج را تعیین کنند؛ نه این‌که با گران شدن بیتکوین و با توجیه سودآور شدن آن برای ماینر، بخواهند آن را گران‌تر عرضه کنند؛ زیرا در این صورت ماینینگ زیرزمینی رشد میکند. درباره گاز هم همین‌طور است، وزارت نفت ناگهان از گاز ۱۰ هزار تومانی برای صنعت ماینینگ حرف می‌زند؛ درحالی‌که گاز بیشتر از ۶۰۰۰ تومان برای صنعت ماینینگ صرفه ندارد.
همان‌طور که استفاده از ایمیل به‌مرور زمان آسان‌تر شد، استفاده از بیتکوین هم با سرمایه‌گذاری مردم و آشنایی بیشتر با آن، بیشتر خواهد شد.
«گوین اندرسون» (Gavin Andresen)-توسعه‌دهنده بیتکوین
کوچ سرمایه به کشورهای حاشیه خلیج فارس
از سوی دیگر کشورهای همسایه و به‌خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس، شرایط را برای فعالیت رمزارزها و استخراج آن‌ها تسهیل کرده‌‌اند که در مقایسه‌با قوانین دست‌وپاگیر ایران، میتواند به کوچ ماینرها منجر شود. علوی درباره این موضوع بیان کرد: این اتفاق همین حالا هم افتاده است. بسیاری از سرمایه‌گذارانی که در حوزه خلیج فارس فعالیت میکنند، ایرانی هستند و ارزش سرمایه‌گذاری‌هایشان هم بالای دو میلیارد دلار است. این سرمایه‌گذاری می‌توانست در کشور اتفاق بیفتد و باعث رشد صنعت برق در کشور شود اما متاسفانه این اتفاق نیفتاده، چون سیاست‌های ما توسعه‌ای نیست، بلکه محدودکننده و نابودگر است. خیلی از سرمایه‌گذارهای ایرانی الان در کشورهای امارات متحده، کویت، عمان و بحرین استخراج میکنند، با قیمت‌های پایین‌تر، شرایط بهتر و حمایت بیشتر.
علوی درباره این‌که آیا از اساس با اجبار استخراج‌کنندگان به استفاده از رمزارز برای واردات، موافق است، گفت: در کشورهای دیگر این‌طور نیست که اگر رمزارز استخراج کردند، استفاده‌هایشان محدود شود؛ بازار آزاد تعیین میکند که استفاده از رمزارز به کدام سمت رود؛ اما در کشور ما این استفاده به واردات محدود شده است و امکان استفاده از آن‌ها در مبادلات داخلی وجود ندارد؛ هرچند که این سیاست دستوری شکست‌خورده و همین حالا ۱۰ میلیون ایرانی کیف‌پول دارند و چندهزار میلیارد تومان در روز تبادلات رمزارزی انجام می‌شود. حتی بیت‌کوینی که در داخل تولید می‌شود، میتواند نیاز رمزارز داخل را جواب دهد. الان بخشی از تامین رمزارز با حواله اتفاق می‌افتد و این باعث خروج ارز می‌شود، درحالی‌که ما می‌توانستیم جلوی این کار را بگیریم و کسانی‌که می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند، بیت‌کوینی را بخرند که در داخل کشور استخراج شده است.
او ادامه داد: با وجود این، اگر استفاده از بیتکوین در واردات اجرایی شود، ما می‌توانیم نقش خود را در اقتصاد کشور پیدا کنیم. اکنون با همین شرایط سالانه یک میلیارد دلار تامین می‌کنیم؛ اگر بخواهیم این عدد را به شش میلیارد دلار برسانیم، باید تعرفه برق کاهش یابد که صنعت توسعه پیدا کند. ما نمی‌خواهیم کل برق به ماینینگ اختصاص پیدا کند، اما وقتی حوزه‌ای میتواند زودبازده باشد، چرا برای توسعه آن تعلل میکنند؟ اگر بخواهید تامین ارز را در کشور افزایش دهید، چه راهکاری دارید؟ یا باید نیروگاه پتروشیمی بسازید یا کارخانه فولاد که هر دو تکنولوژی‌اش سخت و زمان‌بر است؛ از طرف دیگر احداث واحد پتروشیمی و کارخانه فولاد حداقل پنج تا هفت سال زمان می‌برد که بعد از آن هم همان میزان زمان برای صادرات طول می‌کشد و به‌دلیل تحریم‌ها، مشکلات خاص خود را دارد؛ در حالی‌که صنعت استخراج در شش ماه میتواند راه‌اندازی شود و به بهره‌برداری برسد. با این شرایط چرا نباید از این صنعت حمایت شود؟ درحالی‌که با کمک این صنعت می‌توان نتیجه مطلوب گرفت، با تخصیص ۲۰۰۰ مگاوات به ماینینگ، می‌توان انرژی تجدیدپذیر و شبکه برق را بهبود بخشید و به تامین ارز هم کمک کرد. بنابراین در حال حاضر اولین اقدام این است که وزارت صمت، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هرچه سریع‌تر بحث سازوکار رفع تعهد ارزی و مکانیزم استفاده از رمزارز در واردات را مشخص کند تا ماینرها بتوانند واردات انجام دهند.
موضوع اصلی صنعت استخراج، تعرفه انرژی است
در این میان اما رییس کمیسیون بلاکچین و رمزارز سازمان نظام صنفی رایانه‌ای نظر دیگری دارد. او معتقد است مشکل استخراج بیشتر از این است که ارز استخراج‌شده کجا مصرف شود؛ بلکه از اساس تعرفه استخراج را مشکل‌زا می‌داند.
«افشین آشوری» به «رمزدارایی‌ها» گفت: مساله اصلی استخراج رمزارز این نیست که ما به‌صورت رسمی یا غیررسمی استخراج انجام دهیم؛ زیرا استخراج غیررسمی همین حالا هم انجام می‌شود، موضوع اصلی این صنعت، تعرفه انرژی است. مصرف اصلی این صنعت، انرژی برق است و ما معتقدیم که اگر قیمت بهای تمام‌شده برای استخراج، بیش از سه سنت باشد، ماینینگ صرفه ندارد؛ زیرا تجهیزات و ماشین‌آلان صنعت استخراج باید هر دو سال یک بار بنا به تغییر تکنولوژی، به‌روز شود. بنابراین مشکل اصلی استخراج، بهای تمام‌شده انرژی برق است؛ چه به‌صورت انرژی خودتامین تجدیدپذیر یا برقی که از شبکه توزیع برق دریافت می‌شود.
وی با بیان این‌که بهای تمام‌شده انرژی برق و گاز اکنون برای صنعت استخراج عدد معقولی نیست و توجیه ندارد، افزود: وقتی که ارز دیجیتال استخراج شد، بانک مرکزی میتواند از این ارز برای واردات استفاده کند یا خود فرد میتواند منشا ارز خود را ارز دیجیتال قرار دهد و بالاخره راهی برای مصرف این ارز پیدا می‌شود. اصلن مگر کسی رمزارزی که استخراج شده را نگه می‌دارد؟ مگر هزینه‌ها چنین اجازه‌ای می‌دهد؟ وقتی بهای تمام‌شده بالاتر از هزینه‌ها باشد، باید همان زمان آن‌ها را فروخت و خرج برق و گاز را داد. در حالی‌که در این شرایط استخراج معقول نیست؛ به‌جای استخراج فرد میتواند از طریق صرافی خارجی بیتکوین بخرد و بفروشد؛ مگر بیتکوین فقط در ایران استخراج می‌شود؟ در صنعت استخراج، بهای تمام‌شده انرژی برق چه به‌صورت نیروگاه خودتامین یا تجدیدپذیر، نباید بیشتر از سه سنت باشد. اگر سیاست دولت این است که این بها را تا ۸ و ۹ سنت هم بالا ببرد، برای استخراج‌کننده نمی‌‌صرفد و به همین دلیل هم صنعت استخراج در این مدت توسعه‌ای پیدا نکرده است.
ارزها در حال تکامل هستند و پیشرفت جامعه را منعکس میکنند. ارزهای دیجیتال، داده‌ها، مهارت‌ها، زمان و سرمایه اجتماعی بازتابی از یک الگوی جدید هستند. آن‌ها را یاد بگیرید و از آن‌ها استفاده کنید، زیرا موفقیت در دنیای مدرن مستلزم این درک گسترده است.
«فرشاد اصل» (Farshad Asl)
نویسنده آمریکایی
فرآیند استخراج همین حالا هم زیرزمینی شده است
رییس کمیسیون بلاکچین و رمزارز سازمان نظام صنفی رایانه‌ای با بیان این‌که تعرفه بالای انرژی همین حالا هم فرآیند استخراج را در ایران زیرزمینی و غیرقانونی کرده است، گفت: اگر بهای تمام‌شده کار قانونی بالا باشد و بهای کار غیرقانونی پایین، افراد سراغ کار غیرقانونی می‌روند. در حال حاضر موضوع بهای انرژی برای واحدها و شهرک‌های تخصصی این حوزه یعنی بزرگ‌مقیاس‌ها، مغفول مانده، بحث واردات با رمزارز مغفول مانده؛ در این شرایط که بهای تمام‌شده استخراج قانونی برای استخراج‌کننده صرفه ندارد، چه ارزی را می‌خواهد برای واردات استفاده کند؟ بهای تمام‌شده انرژی برای استخراج در ایران، میانگین متوسط صادراتی است که برای استخراج‌کننده صرفه ندارد. بهای انرژی تجدیدپذیر هم برای صنعت استخراج فایده‌ای ندارد، زیرا شرکت‌های فولادی در زمان غیرپیک انرژی تجدیدپذیر را بیش از ۱۰۰۰ تومان و در زمان پیک آن را ۳۰۰۰ تومان می‌خرند، در این شرایط اولویت با فولادی‌ها خواهد بود و دیگر به شرکت‌های رمزارزی انرژی نمی‌دهند.
آشوری با بیان این‌که اگر صنعتی توسعه پیدا نکند، با مرگ مواجه می‌شود، خاطرنشان کرد: در کشورهای دیگر برق سه سنتی برای صنعت استخراج عرضه میکنند و اگر در ایران نخواهند برق را با چنین مبلغی ارایه دهند، صنعت استخراج تعطیل می‌شود و در ایران آینده‌ای نخواهد داشت. کسب وکار و صنعتی که تداوم تولید نداشته باشد، به درد نمی‌خورد و ادامه روند موجود، مرگ صنعت استخراج را رقم می‌زند.
