BRICS Pay یک سیستم پرداخت دیجیتال و غیرمتمرکز است که توسط کشورهای عضو گروه بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) با هدف کاهش وابستگی به دلار آمریکا و سیستمهای مالی غربی مانند SWIFT توسعه یافته است. این پروژه که در سال ۲۰۱۸ توسط شورای تجاری بریکس معرفی شد، تلاشی برای ایجاد یک مکانیزم پرداخت مستقل است که امکان انجام تراکنشهای برونمرزی با استفاده از ارزهای ملی کشورهای عضو را فراهم میکند. این سیستم نهتنها به دنبال سادهسازی تجارت بینالمللی است، بلکه بهعنوان بخشی از استراتژی گستردهتر «دلارزدایی» (De-dollarization) در نظر گرفته میشود که هدف آن کاهش سلطه دلار در تجارت جهانی است.
عناوین این مقاله:
در این مقاله، به بررسی جزئیات پروژه BRICS Pay، اهداف آن، فناوریهای مورد استفاده، چالشها، چشماندازهای آینده و تأثیرات آن بر نظم مالی جهانی میپردازیم.
تاریخچه و انگیزههای شکلگیری BRICS Pay
گروه بریکس از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۶ (بهعنوان BRIC بدون آفریقای جنوبی) به دنبال ایجاد جایگزینی برای نهادهای مالی تحت سلطه غرب، مانند صندوق بینالمللی پول (IMF) و بانک جهانی بوده است. ایده BRICS Pay در سال ۲۰۱۸ در پاسخ به نیازهای فزاینده کشورهای عضو، بهویژه روسیه و ایران، برای دور زدن تحریمهای مالی غرب شکل گرفت. این تحریمها، بهخصوص محرومیت از دسترسی به شبکه SWIFT، توانایی این کشورها را برای انجام تراکنشهای بینالمللی محدود کرده بود.BRICS Pay با هدف ایجاد یک سیستم پرداخت مستقل و غیرمتمرکز، امکان تجارت مستقیم با ارزهای ملی را فراهم میکند. این سیستم بهویژه برای کشورهایی که تحت تحریمهای مالی هستند، مانند روسیه و ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است. رئیسجمهور برزیل، لولا دا سیلوا، در سال ۲۰۲۳ اظهار داشت که این سیستم بخشی از تلاش برای ایجاد یک «نظم چندقطبی» در نظام مالی بینالمللی است که منعکسکننده تغییرات در چشمانداز اقتصادی جهانی باشد.
ویژگیهای کلیدی BRICS Pay
BRICS Pay با ویژگیهای زیر طراحی شده است:
۱-استفاده از ارزهای ملی: این سیستم به کشورهای عضو امکان میدهد تا بدون نیاز به تبدیل ارز به دلار، با ارزهای محلی خود (مانند روبل، یوان، روپیه، رئال و راند) تجارت کنند. این امر هزینههای تبدیل ارز و ریسکهای نوسانات ارزی را کاهش میدهد.
۲-فناوری بلاکچین: BRICS Pay از فناوری دفتر کل توزیعشده (DLT) و بلاکچین استفاده میکند که توسط مرکز دانشگاه دولتی سنپترزبورگ روسیه توسعه یافته است. این فناوری تراکنشها را شفاف، امن و سریعتر میکند.
۳-پرداختهای QR و کیف پول دیجیتال: سیستم شامل یک سیستم پرداخت خردهفروشی مبتنی بر کد QR و کیف پولهای دیجیتال است که تجارت روزمره را آسانتر میکند.
۳-ادغام با سیستمهای ملی: BRICS Pay با سیستمهای پرداخت ملی موجود مانند Mir (روسیه)، UPI (هند) و WePay (چین) ادغام میشود تا کارایی را افزایش دهد.
۴-شبکه بانکی همکار: این سیستم به تقویت شبکههای بانکی همکار در کشورهای بریکس کمک میکند و امکان تسویهحساب مستقیم را فراهم میسازد.
اهداف و مزایای BRICS Pay
اهداف اصلی BRICS Pay شامل موارد زیر است:
استقلال مالی: کاهش وابستگی به دلار و SWIFT، بهویژه برای کشورهایی که تحت تحریمهای مالی هستند.
افزایش تجارت بین اعضا: تسهیل تجارت بین کشورهای بریکس که در حال حاضر بیش از ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی و حدود نیمی از جمعیت جهان را تشکیل میدهند.
کاهش هزینهها: حذف واسطههای مالی و کاهش هزینههای تراکنش.
شفافیت و امنیت: استفاده از فناوری بلاکچین برای اطمینان از امنیت و شفافیت تراکنشها.
حمایت از توسعه پایدار: همراستا با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، این سیستم میتواند به تأمین مالی پروژههای زیرساختی و پایدار در کشورهای در حال توسعه کمک کند.
وضعیت کنونی و پیشرفتهای اخیر
BRICS Pay در اکتبر ۲۰۲۴ در اجلاس بریکس در کازان روسیه بهصورت نمایشی معرفی شد. در این اجلاس، کارتهای پرداخت با لوگوی بریکس و ارزش ۵۰۰ روبل (حدود ۵.۲ دلار) برای آزمایش این سیستم توزیع شد. چین در همان تاریخ بهطور کامل از این پروژه حمایت کرد و انتظار میرود که بانکهای بزرگی مانند بانک دولتی هند، Sberbank روسیه و بانک ICBC چین به تدریج به این سیستم ملحق شوند.
با این حال، در اجلاس کازان، این پروژه بهطور رسمی در دستور کار قرار نگرفت و رئیسجمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، اعلام کرد که این سیستم هنوز در مرحله مطالعات امکانسنجی است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، بعداً تأیید کرد که توسعه این پروژه در سال ۲۰۲۵ تحت رهبری برزیل ادامه خواهد یافت.
چالشهای پیش روی BRICS Pay
با وجود پتانسیل بالای BRICS Pay، این پروژه با چالشهای متعددی مواجه است:
عدم هماهنگی بین اعضا: همه کشورهای بریکس نسبت به این پروژه اشتیاق یکسانی ندارند. هند، به دلیل روابط اقتصادی قوی با آمریکا و اروپا، و همچنین تنشهای ژئوپلیتیکی با چین، محتاطتر عمل میکند. چین نیز ترجیح میدهد سیستم پرداخت بینبانکی خود (CIPS) را گسترش دهد.
زیرساختهای ناکافی: ایجاد یک شبکه پرداخت جهانی که بتواند با SWIFT (که بیش از ۱۱,۰۰۰ مؤسسه در بیش از ۲۰۰ کشور را به هم متصل میکند) رقابت کند، نیازمند سرمایهگذاری عظیم و هماهنگی پیچیده است.
مقاومت غرب: ایالات متحده، بهویژه در دوره دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ، تهدید کرده است که در صورت تلاش بریکس برای جایگزینی دلار، تعرفههای سنگینی بر صادرات کشورهای عضو اعمال خواهد کرد.
تنوع اقتصادی و سیاسی: کشورهای بریکس از نظر نظامهای سیاسی، اقتصادی و اولویتهای ژئوپلیتیکی تفاوتهای قابلتوجهی دارند که میتواند اجماعسازی را دشوار کند.
چالشهای فنی: توسعه یک سیستم بلاکچین مقیاسپذیر و قابل اعتماد برای حجم بالای تراکنشهای جهانی چالشبرانگیز است.
چشمانداز آینده BRICS Pay
BRICS Pay میتواند بهعنوان یک کاتالیزور برای ایجاد یک سیستم مالی چندقطبی عمل کند. در صورت عملیاتی شدن تا سال ۲۰۲۵ یا ۲۰۲۶، این سیستم میتواند استفاده از ارزهای محلی را بهطور قابلتوجهی افزایش دهد و به ایجاد «پلورالیسم ارزی» منجر شود، جایی که چندین ارز منطقهای (مانند یوان، دلار و یورو) بهطور همزمان در تجارت جهانی استفاده شوند.
با گسترش عضویت بریکس به کشورهایی مانند مصر، اتیوپی، ایران، امارات متحده عربی و اندونزی در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، این سیستم میتواند دامنه تأثیر خود را گسترش دهد. همچنین، ادغام با پروژههای دیگر بریکس، مانند بانک توسعه جدید (NDB) و توافقنامه ذخیره اضطراری (CRA)، میتواند منابع مالی لازم برای توسعه زیرساختهای این سیستم را فراهم کند.
تأثیرات ژئوپلیتیکی و اقتصادی
BRICS Pay میتواند تأثیرات عمیقی بر نظم مالی جهانی داشته باشد:
کاهش سلطه دلار: اگرچه دلار همچنان در ۸۰ درصد تراکنشهای جهانی استفاده میشود، BRICS Pay میتواند به تدریج این سلطه را تضعیف کند.
تقویت جایگاه بریکس: این سیستم میتواند به بریکس کمک کند تا بهعنوان یک بلوک ژئوپلیتیکی قدرتمندتر در برابر گروه G7 ظاهر شود.
حمایت از کشورهای در حال توسعه: با کاهش وابستگی به دلار، کشورهای در حال توسعه میتوانند به منابع مالی و تجاری بیشتری دسترسی پیدا کنند.
جایگاه ایران در BRICS Pay
ایران، بهعنوان عضو جدید بریکس از ژانویه ۲۰۲۴، نقشی کلیدی در این پروژه دارد، برای ایران که تحت تحریمهای شدید مالی است، BRICS Pay فرصتی برای دور زدن محدودیتها و تقویت اقتصاد است.ایران پس از پیوستن به بریکس در اجلاس ۲۰۲۳ ژوهانسبورگ، از BRICS Pay برای پیشبرد سیاست «نگاه به شرق» خود استفاده میکند. تحریمهای آمریکا پس از خروج از برجام در ۲۰۱۸، دسترسی ایران به SWIFT را قطع کرد و تجارت جهانی را برایش دشوار ساخت. BRICS Pay امکان تجارت با ارزهای محلی مثل یوان، روبل و روپیه را فراهم میکند، هزینههای تبدیل ارز را کاهش میدهد و ریسک تحریمهای ارزی را کم میکند. این سیستم با شبکه شتاب ایران ادغام میشود تا تراکنشها سریعتر و ارزانتر شود.ایران در توسعه BRICS Pay پیشنهاد اتصال سیستمهای پرداخت ملی کشورهای عضو را داده است. در اجلاس کازان ۲۰۲۴، تهران ایده یک پلتفرم ابری برای یکپارچهسازی سیستمهایی مثل شتاب، Mir (روسیه) و UPI (هند) را مطرح کرد. این پیشنهاد از همکاری نزدیک ایران و روسیه در زمینه مالی نشأت میگیرد، بهویژه پس از تحریمهای مشترک علیه هر دو کشور. ایران همچنین خواستار تسریع در عملیاتی شدن BRICS Pay تا سال ۲۰۲۵ شده تا تجارت نفت و غیرنفتی خود با چین، هند و روسیه را گسترش دهد.مزایای BRICS Pay برای ایران شامل افزایش صادرات (بهویژه نفت به چین و هند)، کاهش وابستگی به دلار و تقویت استقلال مالی است. ایران امیدوار است با این سیستم، حجم تجارت خود با بریکس (که در ۲۰۲۳ حدود ۴۵ میلیارد دلار بود) را افزایش دهد. علاوه بر این، BRICS Pay میتواند به ایران کمک کند تا در برابر فشارهای اقتصادی غرب مقاومت کند و روابط خود با قدرتهای شرقی را تعمیق بخشد.با این حال، چالشهایی وجود دارد. هماهنگی بین اعضای بریکس، بهویژه با هند که روابط نزدیکی با غرب دارد، دشوار است. زیرساختهای فنی ایران برای ادغام کامل با BRICS Pay نیاز به ارتقا دارد. همچنین، تهدیدهای آمریکا برای اعمال تعرفه علیه کشورهای حامی دلارزدایی میتواند موانعی ایجاد کند. با وجود این، ایران بهعنوان یک بازیگر فعال در بریکس، از BRICS Pay بهعنوان ابزاری برای کاهش اثرات تحریمها و تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی خود استفاده میکند. موفقیت این پروژه به همکاری کشورهای عضو و پیشرفتهای فنی تا سال ۲۰۲۵ بستگی دارد.
نتیجهگیری
BRICS Pay نهتنها یک پروژه پرداخت دیجیتال، بلکه نمادی از تلاش کشورهای بریکس برای بازتعریف نظم مالی جهانی است. این سیستم با استفاده از فناوریهای نوین مانند بلاکچین و تمرکز بر ارزهای محلی، پتانسیل تغییر دینامیکهای تجارت جهانی را دارد. با این حال، چالشهای سیاسی، فنی و اقتصادی پیش روی آن قابلتوجه است و موفقیت آن به هماهنگی بین کشورهای عضو و توانایی آنها در غلبه بر مقاومتهای غرب بستگی دارد.
BRICS Pay نشانهای از یک جهان در حال تغییر است؛ جهانی که در آن قدرتهای نوظهور به دنبال ایجاد جایگزینهایی برای نهادهای مالی سنتی هستند. در حالی که هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارد، پیشرفت این پروژه میتواند پیامدهای عمیقی برای آینده اقتصاد جهانی داشته باشد.
