طلوع بیتکوین در سرزمین قهوه
دولتها به دلایل مختلفی بهدنبال پذیرش کریپتو میروند؛ کشوری مانند ژاپن دهها سال است که در توسعه فناوریهای نوین پیشرو بوده و بهخوبی میداند برای همگامسازی سطح دانش خود با جهانیان و استفاده از فرصتهای بالقوه هر فناوری، باید آن را بهسرعت در خود رشد داده و به جلو حرکت کند. کشوری مانند برزیل نیز بنابر نیازهای اقتصادی خود، کریپتو را بهترین اهرم برای رهایی از چالهای میداند که اقتصاد این کشور بهمدت دهها سال در آن گیر افتاده و بهدلیل همین نیاز، در زمره کشورهای پیشرو در پذیرش کریپتو قرار گرفته است.
عناوین این مقاله:
کشور پرجمعیت برزیل در سالهای گذشته، علاقه و انعطاف زیادی نسبتبه پذیرش رمزارزها و فناوری بلاکچین (BlockChain) از خود نشان داده است. کارشناسان بر این باورند که تورم بالا، بیثباتی اقتصادی و نیاز به یافتن یک جایگزین مناسب برای سیستم مالی سنتی، از دلایل اصلی گرایش دولت و مردم برزیل به ارزهای دیجیتال بهشمار میرود.
در این مطلب میخواهیم دلایل رشد پذیرش ارزهای دیجیتال در برزیل را به همراه تاثیرات آن بر رفاه مالی مردم و آینده اقتصاد این کشور بررسی کنیم. اما پرسش اینجاست که آیا صرف پذیرش و حفاظت از داراییهای کاربران توسط قانونگذاران برای شکوفایی اقتصادی هر کشور کافی است؟ یا در این راه و بهمنظور همسو شدن با رشد پرپیچوتاب این فناوری، چالشهای نوآورانهتری مورد نیاز است؟
اقتصاد ضعیف، نشانه نیاز مبرم به یک تغییر اساسی
بیش از ۲۵ درصد مردم کشور برزیل بهدلیل تورم بالا و بیثباتی اقتصادی در فقر مطلق زندگی میکنند و در میان سایر کشورهای آمریکای لاتین، رکورددار کمترین میزان دستمزد هستند.
بهعلاوه درصد بسیار بالایی، یعنی حدود ۲۰ درصد از مردم برزیل بهدلیل نداشتن پول زیاد، کارمزد بالای خدمات بانکی و پراکندگی جغرافیایی، حساب بانکی شخصی ندارند. به همین دلیل، بهطور معمول کل اعضای یک خانواده از یک حساب بانکی مشترک استفاده میکنند.
این در حالیاست که برزیل یکی از بزرگترین جمعیتهای دسترسی به اینترنت در جهان را دارد؛ در این کشور نزدیک به ۸۵ درصد مردم به اینترنت دسترسی دارند و از گوشیهای هوشمند استفاده میکنند.
وضعیت مالی و شغلی مردم برزیل نشان میدهد که آنها به روشهای جایگزین برای رفع نیازهای مادی خود نیاز حیاتی دارند. حدود ۴۰ درصد از فعالان در حوزه ارزهای دیجیتال، افرادی هستند که حقوقشان از حداقل میزان دستمزد تعیینشده نیز کمتر است. اما رویکرد دولت برزیل در اینباره چیست؟
از گامهای محتاطانه در گذشته تا اعتماد به فناوری بلاکچین در امروز
یکی از بزرگترین ورودیهای سرمایه در کریپتوکارنسی (Cryptocurrency)، کشور برزیل است. برزیل با جمعیتی بیش از ۲۱۵ میلیون نفر، از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ رفتهرفته به حوزه رمزارزها ورود کرده و علاقه مردم این کشور بهویژه به بیتکوین (Bitcoin) از همان زمان تاکنون روندی صعودی داشته است.
شروع داستان کریپتوکارنسی در برزیل به اوایل دهه ۲۰۱۰ میلادی برمیگردد. در آن زمان، افراد معدودی در مورد بیتکوین و سایر ارزهای دیجیتال آگاهی داشتند و زمزمههای ظهور این فناوری تنها در فضای آنلاین به گوش میرسید. در واقع از همان زمان مردم برزیل جزو معدود افرادی بودند که با این فناوری آشنا شدند و به همین دلیل برزیل خیلی زودتر از کشورهای دیگر متوجه اهمیت ظهور این پدیده نوپا شد.
در سال ۲۰۱۳ قانون شماره ۱۲,۸۶۵/۱۳ برای تنظیم سیستمهای پرداخت تنظیم شد و مفهوم «پول الکترونیکی» (Electronic Money) یا «ارز الکترونیکی» (Electronic Currency) به تصویب رسید و سپس بهعنوان «داراییهای ذخیرهشده در دستگاههای الکترونیکی یا سیستمهای الکترونیکی که به کاربر نهایی اجازه میدهد تا یک معامله پرداخت را انجام دهد» تعریف شد. چند ماه بعد، بانک مرکزی برزیل در بیانیهای نسبتبه خطرات احتمالی استفاده از رمزارزها هشدار داد و اعلام کرد که «ارزهای مجازی» (Virtual Currencies) یا «ارزهای رمزنگاریشده» (Encrypted Currencies) تحت مفهوم «پول الکترونیکی» یا «ارز الکترونیکی» که توسط قانون شماره ۱۲,۸۶۵/۱۳ تصویب شده است، قرار نمیگیرد.
در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، رشد علاقه مردم برزیل به بیتکوین تا حدی افزایش پیدا کرد که صرافیهای ارز دیجیتال یکبهیک در این کشور متولد شدند تا دسترسی عموم برای سرمایهگذاری در این صنعت بیشتر شود.
نقطهعطف تاریخ کریپتو در برزیل از سال ۲۰۱۷ محسوب میشود. رشد نجومی ارزهای دیجیتال در این سال، توجه مردم برزیل را نیز مانند سایر مردم جهان به خود جلب کرد. اما نکته اینجاست که این فرصتهای حفظ یا رشد ارزش دارایی برای کشورهای با اقتصاد ضعیفتر، بسیار مطلوبتر بود.
در همان سال، کمیسیون بورس و اوراق بهادار برزیل (CVM) در بیانیهای، ارزهای دیجیتال را جزو «داراییهای قابل سرمایهگذاری» طبقهبندی کرد. البته در همان زمان، بانک فدرال رزرو برزیل نیز طی اعلامیهای مجدد نسبتبه خطرات ناشی از سرمایهگذاری در ارزهای دیجیتال به شهروندان هشدار داد. این سازمان تاکید کرد تراکنش شرکتهایی که بهجای کاربران اقدام به خرید و فروش ارزهای دیجیتالی میکنند، تحت نظارت این سازمان نیست و شهروندان باید نکتههای امنیتی مربوطبه این صنعت را همواره جدی بگیرند.
در سال ۲۰۱۹ داراییهای رمزنگاریشده برای نخستین بار و بهطور رسمی تعریف مشخصی در این کشور پیدا کرد. اداره درآمد فدرال Secretaria Especial da Receita Federal do Brasil با صدور حکم شماره ۱,۸۸۸/۱۹ (که تاکنون پابرجا مانده است) تعریف خود از داراییهای رمزنگاریشده را اعلام کرد. براساس این تعریف، دارایی رمزنگاریشده (Crypto Asset) بیانگر دیجیتالی ارزشی است که در حساب مشخص شده و قیمت آن را میتوان به ارز ملی یا بینالمللی بیان کرد. دارایی رمزنگاریشده بهصورت الکترونیکی و با استفاده از فناوری رمزنگاری (cryptography) و فناوری ثبت توزیعشده (distributed registration technology) معامله شده و بهعنوان شکلی از سرمایهگذاری و ابزار انتقال ارزش استفاده میشود.
صرافیهای دیجیتال
صرافیهای دیجیتال به این صورت تعریف میشوند: «شخصیتهای حقوقی، خواه درگیر فعالیتهای مالی باشند یا خیر، خدماتی را در رابطه با تراکنش داراییهای رمزنگاریشده، از جمله کارگزاری (brokerage)، مذاکره (negotiation) یا حفاظت و نگهداری (custody) ارایه میدهند و روشهای پرداخت از جمله انواع داراییهای رمزنگاریشده را میپذیرند».
این دسته از شرکتها، از قبیل صرافیها که در حوزه کریپتوکارنسی خدمترسانی میکنند، از سال ۲۰۲۳، برای امکان فعالیت در کشور برزیل، ملزم به اخذ مجوز دریافتشده توسط موسسات مالی در این کشور هستند. همچنین، باید شماره ثبت حقوقی شرکت خود در برزیل (CNPJ) را دریافت کنند.
از دیگر الزامات قابل توجه این است که برای جلوگیری از هرگونه فعالیت پولشویی، ارایهکنندگان خدمات رمزارزی باید احراز هویت کاربران (KYC) را همواره بهروزرسانی کرده و فعالیتهای مشکوک در صرافیها به همراه سابقه کلیه معاملات و تراکنشهای غیرمتعارف (KYT) مرتبط باید به شورای کنترل فعالیتهای مالی برزیل (COAF) گزارش شود.
در حال حاضر ۱۲ صرافی ارز دیجیتال تاییدشده و مورد اعتماد، با بیش از ۲ میلیون کاربر در برزیل مشغول فعالیت هستند که معروفترین آنها صرافی مرسادو بیتکوین (MERCADO Bitcoin) است.
در قوانین جدید همچنین تعیین شده است که شرکتها باید به قانون دفاع از مصرفکننده (Consumer Defence Code) پایبند باشند. سرمایهگذاری یا پرداخت با ارزهای دیجیتال باید از قانون مجازات برزیل (Brazilian Penal Code) و قانون جلوگیری از پولشویی (Law on Prevention of Money Laundering) درست مانند قانون جرایم علیه نظام مالی (Law on Crimes Against the National Financial System) پیروی کند. به بیان ساده، کلاهبرداریها و جرایم مطابق چهارچوبهای قانونی، مجازاتهای روشنی را به دنبال خواهد داشت.
بانک مرکزی برزیل بهطور همزمان، چهارچوب مقررات وضعشده توسط صندوق بینالمللی پول (IMF) را برای خرید و فروش داراییهای دیجیتال به کار میگیرد. بر این اساس، ارزهای دیجیتال بهعنوان محصولات غیرمالی طبقهبندی میشوند و در ترازنامههای مالی بانک مرکزی تحت عنوان کالا به حساب میآیند. بانک مرکزی سفارش و خرید ارزهای دیجیتالی را که از صرافیهای خارجی خریداری شده باشند، در آمار صادرات و واردات خود لحاظ میکند.
صرافیهای بینالمللی، چه آنهایی که مجوز فعالیت در برزیل را کسب کردهاند و چه آنهایی که فاقد مجوز یا در حال اقدام برای اخذ مجوز هستند، آزادانه در دسترس عموم قرار دارند. صرافیهای بزرگی مانند بایننس (Binance)، بایبیت (Bybit)، گیتآیاو (Gate.io) و مکسی (MEXC) هنوز مجوز فعالیتی دریافت نکردهاند، اما جزو صرافیهای پرطرفدار در برزیل به حساب میآیند.
پروژههای در حال اجرا توسط سازمانهای دولتی برزیل
- آزمایشگاه نوآوریهای مالی و تکنولوژیکی (The Financial and Technological Innovations Laboratory) یا بهزبان پرتغالی Laboratório de Inovações Financeiras Tecnológicas که با عبارت LIFT شناخته میشود، برای همکاری با فدراسیون ملی انجمنهای کارکنان بانک مرکزی برزیل (the National Federation of Associations of the Central Bank Employees) (Federação Nacional de Associações dos Servidores do Banco Central) تاسیس شد. LIFT با هدف تقویت نوآوریها در سیستم مالی کشور با تشویق راهحلهای جدید فناوری راهاندازی شد. از پروژههای راهاندازیشده مبتنیبر بلاکچین در این موسسه، میتوان به راهاندازی یک پلتفرم غیرمتمرکز برای ثبت حق اعتبار، سیستمهای وامدهی همتابههمتا (Peer To Peer) و یک کیفپول دیجیتال مخصوص پرداخت مالیات اشاره کرد.
علاوهبر اینها، در سال ۲۰۲۱، LIFT برنامه سندباکس (Sandbox) ویژهای تحت عنوان «چالش رئال دیجیتال» (Real Digital Challenge) راهاندازی کرد که بهطور خاص با هدف توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی (CDBC) برزیل ایجاد شد.
رئال دیجیتال (Real Digital) و کاربردهای آن
یکی از جسورانهترین اقدامات بانک مرکزی برزیل در مسیر توسعه فناوری بلاکچین تاکنون، تصویب راهاندازی پروژه رئال دیجیتال بوده است. زمزمههای اولیه درباره این پروژه در سال ۲۰۲۱ به گوش رسید. وظایف اصلی پروژه سندباکس که برای توسعه ارز دیجیتال ملی برزیل کلید خورده، بررسی موارد استفاده از رمزارزها و امکانسنجی فناوری آن در اقتصاد برزیل است. از میان ۴۷ پیشنهاد ارایهشده به LIFT، تعداد ۹ پروژه انتخاب شدند که هماکنون در حال توسعه هستند.
برای مثال، یک موسسه مالی مشهور برزیلی در حال طراحی پلتفرمی است که امکان نگهداری و مبادله ارزها و سرمایهگذاریهای جایگزین را از طریق بلاکچین و قراردادهای هوشمند فراهم میکند. این پلتفرم درست مانند سیستمهای مالی غیرمتمرکز فعلی است که شامل استخرهای نقدینگی با توکنهایی میشود که از استیبلکوینها در برابر رئال برزیل (BRL)، دلار آمریکا (USD) یا سایر ارزهای فیات الگو میگیرد.
در فوریه ۲۰۲۳، با توجهبه نتایج بهدست آمده از تحقیقات LIFT، بانک مرکزی برزیل دستورالعملهای رئال دیجیتال را بازبینی و از مارس ۲۰۲۳ عملکرد پلتفرم طراحیشده برای رئال دیجیتال را مورد آزمایش و بررسی قرار داد؛ پلتفرمی که محصول نهایی آن RD Pilot خواهد بود.
برخی از دستورالعملهای اصلی موارد استفاده از رئال دیجیتال (Digital Real) عبارتند از:
- تاکید بر توسعه مدلهای نوآورانه که شامل فناوریهایی مانند قراردادهای هوشمند و پول قابل برنامهریزی میشود که با تسویهحساب از طریق اینترنت اشیا سازگاری داشته باشد؛
- توسعه برنامههای کاربردی آنلاین با درنظر گرفتن امکان پرداختهای آفلاین؛
- رعایت اصول و قواعد حریم خصوصی و امنیتی، بهویژه در رابطه با رازداری بانکی و حفاظت از دادههای شخصی که در قوانین برزیل مشخص شده است.
چالشهای رگولاتوری و قانونگذاران با تراکنشهای دیفای و همتابههمتا
قانونگذاری پروتکلهای مالی غیرمتمرکز (DeFi) که در حال حاضر در دست بررسی است، بهدلیل ماهیت غیرمتمرکز بون آنها، چالشهای منحصربهفرد خود را به همراه دارد. نکته مورد توجه اینجاست که بانک مرکزی برزیل این پیچیدگیها را بهویژه هنگام پاسخگویی به نهادهایی مانند سازمانهای مستقل غیرمتمرکز یا دائو (DAO) به رسمیت شناخته است و از نقش فزاینده آنها در بخش مالی بهخوبی آگاه است. علاوه بر این، موضع بانک مرکزی برزیل در مورد معاملات همتابههمتا این است که این معاملات مشمول مقررات نیستند، زیرا خارج از محدوده خدمات ارایهشده از طرف اشخاص ثالث قرار دارند.
برنامهریزی برای آزمایش پروژه توکنسازی در سال ۲۰۲۴
توکنسازی (Tokenization) به فرآیند انتقال حقوق مالکیت یک دارایی در دنیای واقعی به توکنهای دیجیتال گفته میشود. برخی از داراییهایی که در دنیای واقعی میتوان به توکنهای رمزگذاریشده تبدیل کرد عبارتند از: محصولات مالی مانند سهام، اوراق قرضه، املاک و مستغلات.
سازمان بورس و اوراق بهادار برزیل پیش از این موارد انگشتشماری از پروژههای توکنسازی داراییها را به ارزش بیش از ۱۸۵ میلیون دلار بررسی کرده بود. اما این سازمان اعلام کرده که دومین مرحله آزمایشی برای سال ۲۰۲۴ برنامهریزی شده و قرار است در سال جاری موارد بیشتری از توکنسازی مورد آزمایش قرار بگیرد. سازمان بورس و اوراق بهادار برزیل میگوید با توجهبه مزایای توکنسازی از جمله بهبود کارایی، کاهش هزینهها و شفافیت بیشتر، از فناوری بلاکچین برای ورود به دنیای توکنسازی استفاده خواهد کرد.
مالیات بر دارایی و درآمد
در مه ۲۰۱۹، اداره مالیات برزیل با انتشار دستورالعمل شماره ۱۸۸۸ اعلام کرد که فعالیتهای رمزارزی اشخاص یا شرکتهایی که ارزش ماهیانه آنها بیشتر از ۳۰ هزار رئال برزیل باشد، باید به این اداره گزارش شود. این فعالیتها شامل خرید، فروش، سپردهگذاری، برداشت و غیره میشود. ارایه نکردن گزارش نیز شامل جریمه ۱.۵ الی ۳ درصدی مبالغی خواهد شد که در گزارش نیامده باشد.
قوانین مبارزه با پولشویی
با وجود اینکه خود دولت برزیل قوانین خاصی درباره مبارزه با پولشویی در حوزه ارزهای دیجیتال وضع نکرده، اما این کشور جزو کشورهای G20 است و دستورالعملهای وضعشده در افایتیاف (FATF) که برای جلوگیری از پولشویی و تامین مالی تروریست وضع شده را پذیرفته است. بر اساس آنچه در نشست ۲۰۱۹ ژاپن معین شد، کشورهای عضو ملزمبه رعایت این قوانین نسبت به ارایهدهندگان خدمات در این حوزه شدند.
اگرچه قانونی درباره استخراج بیتکوین در برزیل وضع نشده است، اما این کار منع قانونی ندارد و بر اساس قوانین مالیات فدرال برزیل (RFB)، ماینرها باید مالیات درآمد حاصل از فروش توکنها و سکههای استخراجشده را به دولت برزیل پرداخت کنند.
در نهایت و با وجود همه چالشها و هشدارها، در سال ۲۰۲۱، کمیسیون بورس و اوراق بهادار برزیل، مجوز تاسیس صندوق قابل معامله در بورس یا همان ایتیاف (ETF) بیتکوین (BTC) و اتریوم (ETH) را صادر کرد. این امر حاکی از پذیرش تدریجی کریپتو توسط دولت برزیل بود. پس از آن، بزرگترین صرافی رمزارزی برزیل بهنام مرسادو بیتکوین (Mercado Bitcoin) میزان سرمایهگذاری این شرکت در ارزهای دیجیتال را تا ۲.۱ میلیارد دلار افزایش داد تا بر اساس گزارش شرکت سافتبنک (SoftBank)، بزرگترین سرمایهگذاری شرکتهای کریپتویی در آمریکای لاتین به نام برزیل ثبت شود.
سافتبنک یک شرکت هلدینگ ژاپنی است که بزرگترین سرمایهگذار فناوری در دنیا محسوب میشود و تا به امروز از شرکتهای بیشماری در این عرصه حمایت مالی به عمل آورده است. این شرکت تقریبن در هر استارتآپ عمده در حوزه فناوری از رباتیک، ماهوارهها، بلاکچین و حملونقل اینترنتی تا هوش مصنوعی و پیشرفتهای کامپیوتری برای بدن انسان سرمایهگذاری کرده است.
سهم جهانی برزیل از بازار کریپتو
رشد تصاعدی شمار دارندگان ارزهای دیجیتال در برزیل، نشان میدهد که پتانسیل غیرقابل انکار کریپتوکارنسی از سوی مردم، بانکها، شرکتها و دولت برزیل بهطور کامل درک شده است و هم مردم و هم دولت این حقیقت را میدانند که داراییها و سیستمهای مالی غیرمتمرکز میتوانند ناجی اقتصادهای ویران حاصل از تصمیمات اشتباه گذشته دولتمردانی مانند آمریکاییها باشند. براساس اطلاعات ارایهشده توسط متمسک، بیش از ۴۱ درصد از جمعیت برزیل تاکنون ارزهای دیجیتال را خریداری کردهاند؛ این یعنی جمعیتی که در برزیل کیفپول دیجیتال دارند، بیش از افرادی است که دارای حساب بانکی شخصی هستند. پیشبینی میشود درآمد سالیانه برزیلیها از بازار ارزهای دیجیتال در سال جاری (۲۰۲۴) به بیش از ۱ میلیون دلار و تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۱.۵ میلیون دلار برسد.
از سوی دیگر، بانک مرکزی برزیل برای سهولت تبادلات بینالمللی خود، پروژه رمزارز بانک مرکزی خود را با نام درکس (Drex) از اواخر سال ۲۰۲۰ کلید زد. این پروژه که از آن زمان پیشرفتهای چشمگیری داشته است، برخلاف پیکس (Pix)، سیستم پرداخت سریع پول که توسط بانک مرکزی برزیل ایجاد شده و به معاملات خرد میپردازد، با هدف انجام عملیاتهای کلان راهاندازی شده و پیشبینی میشود که تا اواسط سال میلادی جاری به مرحله بهرهبرداری برسد.
سیستم پیکس یک سیستم پرداخت دیجیتال است که بانک مرکزی برزیل (CBC) آن را در سال ۲۰۲۰ معرفی کرد. پیکس از یک اپلیکیشن کیف پول دیجیتال استفاده کرده و کدهای QR منحصربهفردی را برای تسهیل تراکنشهای بین کاربران ایجاد میکند. این سرویس که بهصورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته در حال ارایه خدمات است، عملیات انجام تراکنش را در کمتر از ۱۰ ثانیه انجام میدهد و در نهایت با تایید دستی کاربر، تراکنش تکمیل میشود. موسسات مالی بزرگ برزیل که بیش از نیممیلیون حساب فعال داشته باشند، موظفند ثبتنام پیکس را به مشتریان خود ارایه دهند. تراکنشهای پیکس در حال حاضر به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
تبدیل چالش به فرصت
با وجود محبوبیت روزافزون رمزارزها، چالشهای متعددی نیز در استفاده از این فناوری در برزیل وجود دارد. نبود قوانین و مقررات روشن در مورد رمزارزها، یکی از این چالشها است. با وجود اینکه برای استخراج، خرید و فروش و معامله ارزهای دیجیتال منع قانونی وجود ندارد، اما هنوز قانونی هم برای آنها وضع نشده است. تنها قانون مشخصشده در این مورد، مالیات بر درآمد حاصل از فروش یا استخراج رمزارزها است که توسط فدرال برزیل تبیین شده و بهنوعی خرید و فروش و استخراج ارزهای دیجیتال را قانونی میکند.
از دیگر قانونهای روشنشده در این صنعت این است که هیچیک از ارزهای دیجیتال مجازی، ارز واقعی محسوب نمیشوند و تنها پول رسمی برزیل یا همان رئال، ارز قانونی در کشور محسوب میشود و ارزهای دیجیتال بهعنوان دارایی دیجیتال تعریف شدهاند. همچنین، هیچ قانونی برای ممنوعیت ICOها (عرضه اولیه سکه) وجود ندارد و آنها از قانون بازار سرمایه و چهارچوب نظارتی کمیسیون بورس اوراق بهادار برزیل تبعیت میکنند.
با توجهبه اینکه طرحهای ارایهشده، شهروندان برزیلی را مجاز به استفاده از رمزارزها در چهارچوبهای خاص، در ضمن حفظ حریم خصوصی کاربران میکند و هیچ محدودیتی نسبتبه امکان استفاده از مزایای صنعت رمزارز وضع نمیشود، موضع دولت برزیل نسبتبه فناوری بلاکچین و استفاده از فرصتهای بالقوه آن کاملن مشهود است. چالشها و مشکلات قابلتامل اقتصادی، بینش منطقی دولت و آشنایی و علاقه نسل جوان به فناوریهای مدرن، کشور برزیل را به بستری با پتانسیل و مناسب برای رشد فناوریهای مدرن تبدیل کرده است.
پذیرش روزافزون کریپتو در جهان یادآور پذیرش سایر فناوریهای کاربردی کنونی است که در ابتدای راه بهدلیل ناآشنایی مردمان، بهسختی وارد روزمرگی انسانها میشده است. طلوع هر فرصت نو، یارایی درخشان و تاثیرگذاری به یابندگان و پویندگان این فرصتها میدهد. سرزمین فناوری و داراییهای غیرمتمرکز، بهترین مقصد برای آن کشورها و مردمی است که متوجه پیامد تصمیمگیریهای غلط نسلهای گذشته شدهاند و بهدنبال موقعیتی برای رهایی از بند قوانین متمرکز و انحصارطلبانه میگردند. همانطور که در بسیاری از زمینههای دیگر شاهد هستیم، عمر سلطهگرایی ابرقدرتهای جهان به پایان رسیده و چه بخواهیم، چه نخواهیم، این آغاز یک پایان بزرگ است.