پیشبرد اهداف کشورهای عضو بریکس (BRICS) هر روز چشم‌گیرتر شده و به‌نظر می‌رسد اعضای این تیم در مبارزه اقتصادی جهانی در مسیر درستی قرار گرفته‌اند و راه را با موفقیت پیموده‌اند؛ زیرا نتیجه عملکرد آن‌ها بسیار درخشان بوده و توانسته‌اند به‌خوبی در مسیر دلارزادایی قدم بردارند. این موضوع برای غرب، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا حاوی هشدار روشنی است که در این فرصت می‌خواهیم به بررسی ابعاد آن بپردازیم.
عناوین این مقاله:
مطالب جمع‌آوری‌شده در این مقاله از شبکه یوتیوبی Think BRICS با عنوان: «بریکس سلطه‌گری اقتصاد آمریکا را در هم شکست» برگرفته شده است.
تعریف بریکس
بریکس نام گروهی از کشورها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور و عنوان آن برگرفته از حروف اول نام انگلیسی این کشورها یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. در ابتدای راه، یعنی در سال ۲۰۰۶ نام این گروه بریک نام داشت اما پس از پیوستن آفریقای جنوبی، به بریکس تغییر نام یافت. از یکم ژانویه ۲۰۲۴، شش کشور آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده عربی، ایران، عربستان سعودی و مصر به جمع این گروه اضافه شدند.
دانستنی است که ۱۷ کشور دیگر نیز از جمله الجزایر، اندونزی، فلسطین، تایلند و ونزوئلا متقاضیان رسمی پیوستن به بریکس هستند و ۱۵ کشور دیگر از جمله مالزی، پاکستان، سوریه و سودان به‌عنوان علاقمندان عضویت در بریکس شناخته می‌شوند
تغییرات سرنوشت‌ساز بریکس بر اقتصاد جهان
عملکرد بریکس تا به امروز نتایج بسیار درخشانی در پی داشته است. گستردگی بازتاب سیاست دلارزدایی که اعضای بریکس دنبال کرده‌اند، تا جایی بوده است که «دونالد ترامپ» (Donald Trump) هم در کمپین انتخاباتی خود نسبت‌به آن واکنش نشان داده و کشورهایی را که به‌دنبال حذف دلار هستند، به اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی روی کالاهایشان تهدید کرده است. این یعنی مشاوران اقتصادی بزرگان غرب خطرات بالقوه این جنبش را به‌طور کامل درک کرده و نسبت‌به آن به سیاستمداران ایالات متحده هشدار داده‌اند.
بریکس در واقع در حال ایجاد تغییر مسیر در راهی است که اقتصاد دنیا در سال‌های گذشته در آن به‌اجبار در حرکت بوده است. حرکت قدرتمند بریکس در حال ارایه یک تعریف جدید از دادوستد و امور مالی برای جهانیان است.
یکی از جنجالی‌ترین نکات این تغییر بزرگ، استفاده از ارزهای داخلی کشورها برای مبادلات تجاری میان یکدیگر است. این رویداد فراتر از یک قدم ساده در راستای رسیدن به یک اقتصاد مستقل است، زیرا در عمل به شکست سلطه دیرینه دلار منجر می‌شود.
انقلابی در تجارت جهانی صنعت کشاورزی
کشورهای بریکس در حال سبقت گرفتن از شرکای تجاری غربی خود، به‌ویژه در حوزه کشاورزی هستند. از آن‌جایی‌که رویکرد اصلی کشورهای عضو بریکس مبارزه با سلطه دلار آمریکا است، می‌توان گفت آینده خواه ناخواه به‌نفع بریکس تغییر خواهد کرد.
ایالات متحده آمریکا دهه‌های متوالی به‌عنوان مهره اصلی اقتصادی جهان شناخته می‌شد. کشاورزان آمریکایی حوزه‌های عظیمی را در سراسر جهان تغذیه می‌کردند و سرانه صادرات آن‌ها بیش از وارداتشان بود؛ اما امروز شرایط در حال تغییر است. رشد این تغییرات در زمین‌های برزیل، روسیه، چین و هند جوانه زده است.
از سال ۲۰۱۹، جهان شاهد یک تغییر بزرگ بوده و آن کاهش دادوستدهای خارجی ایالات متحده آمریکا در حوزه کشاورزی است. بر اساس گزارش دفتر فدراسیون کشاورزی آمریکا (American Farm Bureau Federation)، صادرات این کشور به‌طور سنتی همواره فراتر از میزان واردات آن بوده است. اما رفته‌رفته و در حدود پنج سال پیش، این شاخص با میزان حجم واردات به یک همگرایی رسید. تا جایی‌که در حال حاضر نسبت این دو شاخص یک واگرایی معکوسی پیدا کرده و حجم واردات از حجم صادرات در این کشور سبقت گرفته است.
این تغییر یک رویداد موقت نیست، بلکه یک نقطه‌عطف بزرگ در تجارت حوزه کشاورزی محسوب می‌شود که سلطه دیرینه ایالات متحده آمریکا بر این صنعت را توسط کشورهای عضو بریکس درهم شکسته است.
چین، بازوی عرضه و تقاضای شرق
چین که یکی از مشتریان بزرگ محصولات کشاورزی به شمار می‌رفت، اکنون در قلب این تغییر قرار دارد. این کشور با لغو دایمی حجم عظیمی از سفارشات از ایالات متحده و استرالیا، شوک بزرگی به بازار جهانی گندم وارد کرده است. لغو واردات ۲۴۰ هزار تنی و ۲۶۴ هزار تنی گندم نرم قرمز (Soft Red Wheat) از ایالات متحده و ۱ میلیون تن از استرالیا، از بزرگ‌ترین لغو سفارش‌های تاریخ در حوزه تجارت گندم به‌شمار می‌رود.
اما آن‌چه در پس این موضوع رقم خورده است، بیشتر مورد توجه قرار دارد؛ بلومبرگ که به یافتن منابع خبر برای انتشار چنین آمارهایی شهرت دارد، نتوانست منبع جایگزین آن ۱.۵ میلیون تن سفارش گندم لغوشده را پیدا کند. این غیرشفافیت یکی از ماحصل‌های سیستم تجارت بریکس است که خارج از سیستم کانال‌های تحت سلطه سنتی غربی عمل می‌کند.
بنابراین به نظر می‌رسد این رویکردها بر ایالات متحده آمریکا و کشاورزان غربی تاثیرات بزرگی اعمال خواهد کرد. بدون داشتن چشم‌اندازی روشن نسبت‌به میزان تقاضای جهانی و روند عرضه، کشاورزان با مشکلات فراوانی در خصوص تصمیم‌گیری نسبت‌به حجم کاشت در هنگام شروع فصل کشت مواجه می‌شوند.
نبود اطلاعات در خصوص میزان عرضه و تقاضا، به تولید بیش از حد در برخی مناطق و کمبود تولید در نقاطی دیگر منجر می‌شود و این موضوع به بهم‌ریختگی تعادل بازارهای غذا در جهان منجر خواهد شد.
به‌دنبال این به‌هم‌ریختگی تعادل تولید، قیمت ذرت و سویا در آمریکا در سال گذشته ۳۰ درصد سقوط کرده است. به‌طور معمول هنگامی‌که چنین ریزش قیمتی رخ می‌دهد، تقاضای جهانی افزایش پیدا می‌کند؛ اما این‌بار این اتفاق نیفتاده است و در عوض کشورهایی مانند چین، برای نیازهای کشاورزی خود بیشتر و بیشتر به کشورهای عضو بریکس مانند برزیل روی آورده‌اند. این تغییر روند، چشم‌انداز رشد اقتصاد جهان را نیز تغییر داده است.
کشورهای عضو بریکس با جایگزین کردن سیستم راه‌حل‌های پرداخت، در عمل در حال وارد کردن فشار به سلطه دلار آمریکا هستند و چین به‌عنوان یکی از وزنه‌های اقتصادی این گروه، در این مسیر قدم‌های بسیار بزرگی را برداشته است.
آیا اقتصاد چندقطبی، جانشین دلار می‌شود؟
جدیدترین داده‌های جمع‌آوری‌شده از سیاست پولی بین‌المللی نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد دریافت و پرداخت‌های چین که پیش از این با دلار آمریکا انجام می‌شده، هم‌اکنون با یوان چین جایگزین شده است. از سوی دیگر، برزیل و روسیه توافق کرده‌اند که با ارز ملی کشور خود با یکدیگر معامله کنند؛ موضوعی که هند نیز در ادامه آن را عملی خواهد کرد.
این‌ها همگی بخشی از یک برنامه عظیم‌تر برای تشکیل یک اقتصاد جهانی چندقطبی است که وابستگی کمتری به سیاست مالی آمریکا دارد. تعداد اعضای این گروه به همراه متقاضیان پیوستن به بریکس، خود نشان‌دهنده همه چیز است. گروهی که اعضای آن هم‌اکنون از اعضای گروه هفت (Group of Seven) (یک سازمان بین‌دولتی متشکل از کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به اضافه اتحادیه اروپا) نیز بیشتر شده است.
سبقت چین در تولید ناخالص داخلی
(برابری قدرت خرید)
تولید ناخالص داخلی (GDP) چین با شتاب افزاینده‌ای در حال نزدیک شدن به ایالات متحده آمریکا است. چین با تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) ۳۵ تریلیون دلاری از آمریکا با تولید ناخالص داخلی ۲۸.۸ تریلیون دلاری سبقت گرفته و هند خود را به رتبه سوم این آمار رسانده است.
این انقلاب اقتصادی که تنها دو دهه از شروع آن می‌گذرد، تاثیرات بزرگی را بر اقتصاد کشورهای جهان گذاشته؛ حجم معاملات چین که یکی از ستون‌های اصلی این انقلاب به حساب می‌آید، از همه کشورها و حتی آمریکا نیز بیشتر است.
تاثیرات بریکس بر زیرساخت‌های اقتصاد جهانی
کشورهای عضو بریکس برای زیرساخت‌های اقتصادی جهان نیز راه‌حل جدیدی پیاده‌سازی کرده‌اند. بانک توسعه جدید (New Development Bank) که پیش‌تر بانک بریکس (Brics Bank) نامیده می‌شد، ارزهای ملی کشورهای عضو بریکس را به فهرست ارزهای قابل پشتیبانی خود به‌جای دلار آمریکا اضافه کرده است که به موسسات مالی سنتی غربی وابستگی ندارد و از آن به‌عنوان یک سیستم پرداخت جایگزین و خارج از شبکه سوئیفت استفاده می‌شود.
این سیستم جدید به کشورها امکان انجام دادوستد بدون نیاز به واسطه‌گری دلار را فراهم می‌کند. مشخص است که در چنین شرایطی غرب، به‌ویژه ایالات متحده دست روی دست نمی‌گذارد و اجازه ایجاد چنین رقابتی را نمی‌دهد.
دونالد ترامپ اعمال جریمه از جمله اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی را روی کالاها برای کشورهایی که از استفاده از دلار فاصله گرفته‌اند، پیشنهاد داده است؛ اما این اقدامات در عمل به روند دلارزدایی، به‌ویژه در صنعت کشاورزی که تولیدکنندگان بسیاری در سراسر جهان داشته و به ایالات متحده وابستگی کمتری دارد، شتاب بیشتری می‌بخشد.
بسیاری معتقدند چین می‌خواهد یوان خود را به‌عنوان ارز ذخیره جهانی، جایگزین دلار کند. تا زمانی‌که ایالات متحده از وضعیت دلار به‌عنوان ارز ذخیره جهانی بهره‌مند است، با کسری‌های تجاری و صنعت‌زدایی (Deindustrialization) مواجه خواهد شد. زیرا چین و شرکایش به‌دنبال ایجاد یک سیستم مالی هستند که بتوان از ارزهای متنوعی برای دادوستدهای بین‌المللی و سرمایه‌گذاری، از جمله کالاهای کشاورزی استفاده کرد.
وقت ایجاد تغییرات تاریخی فرا رسیده است
سیاست استفاده از ارزهای مختلف تنها برای کشورهای عضو بریکس به‌صرفه نبوده، بلکه برای کشورهای خارج از بریکس نیز شرایط مطلوب‌تری را ایجاد کرده است. عربستان سعودی در معامله نفت با چین، به فکر استفاده از یوان چین افتاده است؛ چرا که این موضوع برای تجارت حوزه کشاورزی این کشور بسیار مطلوب خواهد بود.
از سوی دیگر، چین در حال کاهش ذخیره دلاری و به‌دنبال آن افزایش خرید طلای بیشتر برای صندوق ذخیره ملی خود است. حتی حجم خرید بالای طلا از سوی چین نیز واکنش‌هایی را به همراه داشته است؛ «جی‌پی مورگان» (JP Morgan) در گزارش اخیر خود اظهار کرده است که جهان به احتمال زیاد شاهد جداسازی حوزه‌های مالی و اقتصادی تاریخی خواهد بود و این جداسازی به استفاده از ارزهای مختلف سایر کشورها در دادوستدهای جهانی منجر خواهد شد. این غیرمتمرکزسازی اقتصاد سراسری همه چیز را از دادوستد تا ژئوپلیتیک در این سیاره تغییر خواهد داد.
نیاز مبرم غرب به دلار
این توسعه‌ها برای غرب، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا چالش‌های بزرگی را به‌وجود خواهد آورد، زیرا برای کسری‌های بزرگ خود به سلطه دلار احتیاج دارد. به همین دلیل، تضعیف این سیستم سلطه اقتصاد غربی را به خطر خواهد انداخت، زیرا تاثیرگذاری غرب بر قیمت‌گذاری صنعت غذایی را دشوار خواهد کرد.
بریکس چشم‌اندازهای سنتی توسعه را با فاصله گرفتن از سیاست‌های واشنگتن به چالش کشیده است. تشعشعات وسیع این انقلاب برای بسیاری از کشورهای دیگر نیز الهام‌بخش بوده تا حوزه کشاورزی صنعت خود را ارتقا دهند و به این ترتیب امنیت غذایی سرزمین‌های خود را بهبود بخشند. این موضوع از قدرت بالقوه رشد بیشتر سایر کشورها حکایت می‌کند، درحالی‌که در غرب شاهد کاهش رشد و در مواردی کاهش تولید نیز بوده‌ایم.
کشورهای عضو بریکس در حال تجربه انبساط اقتصادی قدرتمندی هستند. برای مثال، کشور هند رشد اقتصادی ۶ درصدی سالانه را در برنامه پنج‌ساله خود مدنظر قرار داده است تا با رسیدن به آن، به مقام قدرت سوم اقتصادی جهان دست پیدا کند. از سوی دیگر، کشور چین نیز در حال پیشی گرفتن از بسیاری از کشورهای قدرتمند اقتصادی است. این روند موجب تغییر مسیر ساختار اقتصاد جهانی می‌شود. تولید ناخالص داخلی ترکیه و مکزیک هم‌اکنون از اقتصاد ایتالیا پیشی گرفته؛ در همین مقیاس، اندونزی از انگلستان و فرانسه جلو افتاده است.
این آمار و ارقام اتفاقی رخ نداده؛ بلکه یک نشان واضح از تغییراتی تاریخی در روند اقتصاد سراسری است. از آن جذاب‌تر این‌که این روند، اصلاح‌کننده مفهومی است که پیش از این نسبت‌به تجارت جهانی در اذهان جهانیان وجود داشته؛ به این ترتیب، تعریف نحوه عملکرد سیستم مالی و اقتصادی جهان به گونه دیگری رقم خواهد خورد و سیاست‌گذاران اقتصادی و مردم جهان ناچار هستند نسبت‌به تغییراتی که بریکس در حال رقم زدن است، خود را همگام سازند.
سخن پایانی
ما در حال حرکت به سوی چشم‌انداز اقتصادی بسیار پیچیده‌ای هستیم و هنوز مشخص نیست این تغییرات به ایجاد تعادل بیشتر در اقتصاد جهانی منجر می‌شود یا افزایش تنش‌ها را به دنبال خواهد داشت؛ زیرا با رشد بریکس، غربی‌ها نیز قوانین بازی را برای همه تغییر می‌دهند. اما آن‌چه می‌دانیم این‌که غرب در حال از دست دادن سلطه خود است و به همین خاطر، برای اطمینان پیدا کردن نسبت‌به کسب نتیجه مطلوب، باید سیستم‌های ارزی مختلف کشورها را به‌کار بگیریم تا بتوانیم سیستم بریکس را با الگوهای تجاری که دایم در حال تغییر هستند تطابق دهیم.
