مشارکت سهروزه رییسجمهور ایران در شانزدهمین اجلاس سران بریکس که از سهشنبه ۱ آبان (۲۲ اکتبر) تا پنجشنبه ۳ آبان (۲۴ اکتبر) برگزار شد، بهعنوان یکی از اعضای اصلی این گروه، فرصتی مطلوب برای توسعه روابط با کشورهای عضو و رایزنی درخصوص مهمترین تحولات منطقه و مساله تنشها در خاورمیانه به حساب میآید.
مسایل و موارد مطرحشده در این نشستها که با حضور روسای جمهور کشورهایی مانند ایران، روسیه، چین، ونزوئلا، بلاروس، مصر، آفریقای جنوبی، بولیوی، رییس دولت امارات و نخستوزیران هند، اتیوپی و ارمنستان صورت گرفت، پیرامون مسایل امنیتی، اقتصادی و اجتماعی بوده است که در ادامه این گزارش بخشهایی از آن را برگزیدهایم.
عناوین این مقاله:
ایران در شانزدهمین اجلاس سران بریکس
«مسعود پزشکیان»، رییسجمهور ایران پرداختن به مسایل امنیتی، اقتصادی و اجتماعی را سه رسالت و پایه اصلی برگزاری اجلاس بریکس در روسیه برشمرد و گفت: «در حوزه اقتصادی تلاش بریکس بر این است که با یکجانبهگرایی آمریکا، سلطه دلار بر اقتصاد جهان و تحریمهای ظالمانه و ناپسند علیه کشورهای مختلف مقابله کند. سازمان بریکس در بدو تاسیس تنها پنج عضو داشت اما امروز علاوه بر تعداد بالای کشورهای عضو بیش از ۳۰ کشور داوطلب عضویت در آن هستند و روسای شش سازمان بینالمللی از جمله دبیرکل سازمان ملل هم در آن حضور دارند. یکی از بحثهای مهم در این اجلاس این بود که با توجهبه سلطه سیاستهای آمریکا بر صندوق بینالمللی پول، یک صندوق جداگانه ایجاد شود تا از طریق آن کشورها بتوانند به یکدیگر کمک کرده و تحریمهای آمریکا را خنثی کنند.»
پزشکیان همچنین به دیدار و گفتوگو با روسای جمهور کشورهای عضو در حاشیه این اجلاس اشاره و اذعان کرد: «بیانیه پایانی اجلاس بریکس نیز بهویژه در تقبیح و محکوم کردن جنایتگری اسرائیل در غزه و لبنان و همچنین تاکید بر توسعه ارتباطات پولی، اقتصادی، فرهنگی، علمی، کارشناسی و امنیتی کشورهای عضو، مهم و قابلتوجه بود.»
مسعود پزشکیان پس از بازگشت، شرکت در شانزدهمین اجلاس را موقعیتی طلایی برای همگرایی بیشتر با کشورهای عضو بریکس دانست و دیدار با سران ۱۰ کشور را معادل ۱۰ سفر خارجی ارزیابی کرد
نظر مثبت مصر و امارات نسبتبه بهبود روابط با ایران
پزشکیان از استقبال سران کشورهای عضو بریکس نسبتبه مواضع جمهوری اسلامی ایران ابراز خرسندی کرد و گفت: «برخی از سران کشورهای این سازمان از جمله مصر میگفتند سفرای کشورهای اروپایی وقتی پیش ما میآیند، تصویری از شما ارایه میدهند که با آنچه ما میبینیم بسیار تفاوت دارد. شما باید ارتباطات خود را با کشورهای منطقه بیشتر کنید. از طرفی امیر امارات نیز بهشدت از سفر به ایران استقبال میکرد و معتقد بود ما باید خود مشکلاتمان را حل کنیم و اجازه ندهیم دیگران در مسایل ما دخالت کنند.»
دیدار پزشکیان با نخستوزیر هند
رییسجمهور ایران و «نارندرا مودی» (Narendra Modi)، نخستوزیر هند در دیدار با یکدیگر راهکارهای گسترش روابط و همچنین رویدادهای منطقه را بررسی و بر ضرورت توقف درگیریهای منطقه تاکید کردند.
پزشکیان به ناآرامیهای غزه و لبنان و جنایات رژیم صهیونیستی در این دو کشور اشاره و اظهار کرد: «امیدوارم کشورهای مدعی دفاع از حقوق بشر با تغییر روش و توقف حمایتهای خود از رژیم صهیونیستی، به توقف جنایات و کشتار این رژیم کمک کنند.»
در همین راستا، هند کشتار بیگناهان در غزه و لبنان را محکوم کرده و طبق ادعای مودی، برای استقرار صلح و آرامش در منطقه به نوبه خود در حال تلاش و رایزنی است.
این حمایتها در جلسه میان نخستوزیر هند و رییسجمهور ایران در حالی مطرح شد که هند هواپیماهای بدون سرنشین، تسلیحات و مواد منفجره به اسرائیل ارسال میکند.
از سوی دیگر نارندرا مودی با «ولادیمیر پوتین» (Vladimir Putin) رییسجمهور روسیه نیز دیدار کرده و در آن جلسه متعهد شده بود تا با حمایتها و تلاشهای خود به پایان دادن جنگ روسیه و اوکراین کمک کند.
این صبحتها در حالی مطرح شد که مودی در دیداری که شهریورماه با زلنسکی (Volodymyr Zelenskyy) داشت، اذعان کرده بود کنار این کشور خواهد ایستاد و از آن حمایت خواهد کرد.
نکته قابل توجه اینکه هند از جنگ دو کشور روسیه و اوکراین منافع زیادی کسب کرده است؛ زیرا پس از اعمال تحریمهای اروپا نسبتبه روسیه در خصوص عدم خرید نفت این کشور، هند خود را جایگزین مشتریان اروپایی و به خرید نفت روسها به قیمتهای بسیار پایین اقدام کرد. در حال حاضر نیز هند بزرگترین خریدار نفت روسیه به شمار میرود. بدین ترتیب، کشورهای اروپایی همان نفت را از هند با قیمتی بالاتر میخرند.
پزشکیان همچنین به علاقه جمهوری اسلامی ایران در خصوص توسعه روابط با هند اشاره کرده و عضویت در بریکس را زمینه مناسبی برای تقویت بیش از پیش روابط در راستای تامین منافع متقابل دو کشور دانست. او همچنین بر اجرای توافقات دوطرفه در خصوص توسعه بندر چابهار تاکید کرد. رییسجمهور ایران گفت: «تقویت روابط و همکاریهای اقتصادی میان کشورهای منطقه باعث ارتقای سطح رفاه و امنیت کشورهای ما خواهد شد. بنده در همین راستا ایده ایجاد یک شبکه ارتباطی میان کشورهای منطقه را مطرح کردم. بریکس نیز الگو و بستر مناسبی برای پیگیری این ایده است.»
مودی با تاکید بر علاقمندی کشورش برای گسترش روابط اقتصادی و همکاریهای تجاری با ایران تصریح کرد: «با ایده جنابعالی برای گسترش روابط و همکاری کشورهای منطقه موافقم. ما باور داریم تعمیق و تقویت روابط کشورها بهخصوص در زمینه اقتصادی، منافع همه منطقه را تامین خواهد کرد.» نخستوزیر هند در ادامه مناسبات دو کشور را استوار بر روابط دیرینه دو تمدن بزرگ و برخوردار از اشتراکات فرهنگی فراوان دانست و اظهار کرد: «توسعه بندر چابهار از نظر هند بزرگترین رکن همکاریهای فیمابین است. معتقدیم توسعه این بندر نقش مهمی در تنظیم روابط دو کشور و نیز روابط ایران و هند با دیگر کشورهای منطقه دارد.»
جلسه میان هند و چین
برای نخستین بار در پنج سال اخیر، جلسهای مشترک میان هند و چین برگزار شد. این نشست یک روز پس از اعلام توافق تاریخی بین دو کشور برای پایان دادن به بحران مرزی مورد مناقشه آنها صورت گرفت. بدین ترتیب، بهنظر میرسد هند و چین برای نخستینبار بهطور رسمی با یکدیگر متحد خواهند شد. بر همین اساس، یکی از محورهای اصلی این جلسه مربوطبه مرز ۳۵۰۰ کیلومتری مشترک میان دو کشور به شمار میرود.
ولیعهد عربستان علیرغم این که از او نیز برای حضور در نشست بریکس دعوت بهعمل آمده بود، در این نشست حضور پیدا نکرد و همان زمان با «آنتونی بلینکن» (Antony John Blinken) وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا ملاقات کرد
اعلام عضویت ایران در بریکس از سوی پوتین
ولادیمیر پوتین عضویت ایران در بریکس را بهطور رسمی اعلام کرد و بدینترتیب در مجموع چهار کشور ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی به کشورهای عضو بریکس اضافه شدند. همچنین ۱۳ کشور به فهرست کشورهای همکار (Partner Countries) اتحاد بریکس اضافه شدند. این ۱۳ کشور عبارتاند از: الجزایر، بلاروس، بولیوی، کوبا، اندونزی، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، ترکیه، اوگاندا، ازبکستان و ویتنام.
پیشنهاد پوتین مبنیبر ایجاد بورس غلات بین اعضای بریکس
در روز دوم نشست بریکس، یعنی چهارشنبه ۲ آبان (۲۳ اکتبر ۲۰۲۴)، ولادیمیر پوتین پیشنهاد ایجاد یک بورس غلات را در میان کشورهای عضو گروه بریکس مطرح کرد که ماموریت آن تامین و تضمین تدارکات قابلاعتماد برای تمامی اعضا است. پوتین اظهار کرد: «این گروه مالک کشورهایی است که تولیدکنندگان عمده غلات در سراسر جهان هستند. بنابراین من پیشنهاد میکنم بورسی برای تجارت غلات بین اعضا راهاندازی شود که ممکن است در آینده گسترش یابد و سایر کالاها را نیز در بر گیرد.»
بر اساس دادههای وزارت کشاورزی ایالات متحده، روسیه و چین از جمله بزرگترین تولیدکنندگان غلات در جهان هستند که در راس تولید غلات آنها گندم و ذرت قرار دارند
رییسجمهور روسیه افزود: «راهاندازی بورس اوراق بهادار به ظهور قیمت عادلانه غلات در بین کشورهای عضو منجر میشود، زیرا این موضوع یک عنصر مهم در امنیت غذایی ملی کشورهای مختلف است. ماموریت ما حفاظت از بازارهایمان است. مرحله بعدی همکاری بین اعضا، مستلزم ضرورت ایجاد بورس برای تجارت فلزات کمیاب و گرانبها است که شاهد افزایش تقاضای جهانی در بحبوحه رشد تقاضای بیش از رشد عرضه هستیم.»
گروه بریکس در سال ۲۰۰۶ توسط برزیل، روسیه، هند و چین تاسیس شد و آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۱ به آن پیوست. اول ژانویه ۲۰۲۴ نیز مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات به عضویت کامل درآمدند
استفاده از ارزهای ملی، کاهنده خطرات ژئوپلیتیک و نقش ایران و روسیه
ولادیمیر پوتین در حاشیه نشست سران بریکس در دیدار با «دیلما روسف» (Dilma Vana Rousseff)، سیاستمدار و اقتصاددان برزیلی که در حال حاضر در سمت رییس بانک بریکس (بانک توسعه جدید) فعالیت میکند، اذعان داشت که استفاده از ارزهای ملی کشورهای عضو در مبادلات تجاری خود موجب کاهش خطرات ژئوپلیتیک نیز میشود. در همین راستا، کاخ کرملین در بیانیهای اعلام کرد روسیه و ایران در معاملات متقابل تقریبن بهطور کامل ارزهای خارجی را کنار گذاشته و از ارز ملی خود بهره میبرند.
در بیانیه کرملین همچنین اشاره شده است که رهبران دو کشور توجه به توسعه تجاری و روابط اقتصادی را در اولویت قرار داده و دو کشور بیش از ۹۶ درصد پرداختهای متقابل را با «روبل» و «ریال» انجام میدهند. به گفته کرملین، حجم تجارت دوجانبه تنها در هشت ماه نخست ۲۰۲۴، ۱۲.۴ درصد افزایش داشته که این رقم در سال ۲۰۲۳ بیش از ۴ میلیارد دلار بوده است.
به گفته کرملین، روسیه و ایران بهطور مشترک در حال توسعه چند پروژه بزرگ در حوزه حملونقل و انرژی شامل احداث واحدهای جدید تولیدی در نیروگاه اتمی بوشهر و کریدور بینالمللی شمال به جنوب که سنپترزبورگ را به شهر بندری بمبئی هند متصل میکند، فعالیت و همکاری میکنند.
مسکو تاکید کرده است که روابط میان دو کشور «رو بهرشد» است و کرملین انتظار دارد این روابط در آینده به سطح «مشارکت جامع راهبردی» برسد.
بازتاب پیشرفت روند دلارزدایی در غرب
در حال حاضر روسیه بهطور جدی و پویا استفاده از دلار را در معاملات بینالمللی خود کاهش داده و بیش از ۹۵ درصد توافقات و قراردادهای تجاری دوجانبه بین مسکو و پکن با «یوان» و «روبل» انجام میشود.
تاثیرات شگرف این انقلاب ایجادشده در مبادلات بینالمللی کشورهای عضو بریکس تا حدی ملموس بوده که رویترز در گزارشی نوشت مسکو طرحی را برای ایجاد یک سازکار مالی جدید بینالمللی ارایه کرده است؛ این طرح، سازکار پرداخت جدیدی را شامل میشود که کشورهای مشارکتکننده در آن را قادر میسازد تا در معاملات بینالمللی درعمل دلار را دور زده و به ارز ملی خود تکیه کنند.
درخواست آتشبس از سوی کشورهای عضو بریکس
رهبران گروه بریکس در بیانیه پایانی نشست در کازان روسیه، بر ضرورت برقراری آتشبس فوری در نوار غزه و پایان تجاوزات رژیم صهیونیستی تاکید کردند. کشورهای عضو بریکس بهشدت تجاوز رژیم صهیونیستی به گروههای امدادرسان و مراکز توزیع کمکها در نوار غزه را مح کوم کردند.
در این بیانیه آمده است کشورهای عضو بریکس بر این باورند که (جنایت رژیم صهیونیستی) انفجار پیجرها در لبنان، نقض قوانین بینالمللی بهشمار میرود.
در بخشی دیگر از این بیانیه، حملات اسرائیل به ساختمانهای دیپلماتیک ایران در دمشق محکوم و سران کشورهای عضو بریکس بر ضرورت احترام به تمامیت ارضی لبنان تاکید کردند.
سخنرانی سازنده پزشکیان در نشست بریکس پلاس
رییسجمهور ایران روز پنجشنبه ۳ آبان با بیان اینکه ایران معتقد است چالشهای منطقهای و بینالمللی بدون تلاشهای مشترک از بین نخواهد رفت، گفت: «بریکس و بریکسپلاس باید سازکاری شفاف، منصفانه، فراگیر، بدون تبعیض و مبتنیبر قواعد تجارت چندجانبه با نگاه ویژه به جهان جنوب و کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعهیافته، طراحی و اجرا کنند.»
پزشکیان در اولین نشست بریکسپلاس، «نشست مشترک سران بریکس با کشورهای مدعو و دوستان بریکس» در کازان روسیه تصریح کرد: «گستره جغرافیایی بریکس فرصت بینظیری است برای تسهیل ارتباطات فراقارهای و تحصیل منافع مشترک جمعی، فرآیندی که نتیجه شگرفی بر کاهش شکاف موجود در روند توسعهیافتگی و افزایش سطح رفاه مردمی بر جای خواهد گذاشت. آینده متعلق به کشورهایی است که بیشترین نقش را در ایجاد همگرایی و برقراری نظم جدیدی از مناسبات نهادینهشده بر مبنای گفتمان وفاق و عدالت داشته باشند.»
رییسجمهور با بیان اینکه پایههای معادلات یکجانبه و توازن برخاسته از محوریت تکقطبی بهشدت سست و لرزان شده است، گفت: «ائتلافگرایی و تلاش برای ایجاد مناسباتی سازنده و دوستانه، بخشی از واقعیت امروز و خواسته جمع زیادی از کشورها و بازیگران بینالمللی است تا از فضای یکجانبهگرایی رهایی یابند.»
سخن پایانی
روندی که سران بریکس در سیاست کلی خود در راستای دلارزدایی و سلطهگریزی نسبتبه زورگوییهای غرب در پیش گرفتهاند، اکنون بیش از پیش راه خود را پیدا کرده است. رویکردی که قدرتهای شرقی در حال پیشبرد آن هستند، مانند گلوله برفی است که با غلتیدن روی موانع دیرینه اقتصاد سنتی، با گذشت زمان بزرگتر و قدرتمندتر شده و قدرت آن برای نابودی سیاستهای ناعادلانه غربی شتاب فزایندهای پیدا کرده است.
همانطور که پس از سال ۱۹۴۴ (سیستم برتون وودز) سلطه پوند استرلینگ در دنیا پایان یافت و دلار آمریکا جایگزین آن شد، اکنون نیز تاریخ شاهد تغییر تدریجی سلطه دلار در جهان و شکوفایی شیوه دیگری از دادوستد بینالمللی است که سران کشورهای عضو بریکس در حال نگارش آن هستند.
